Słowo wegetarianizm pochodzi prawdopodobnie od dwóch łacińskich słów: vegetabilis - roślinny lub vegetare – rosnąć, kwitnąć, rozwijać się, i w najprostszym ujęciu oznacza sposób odżywiania eliminujący z diety wszystkie produkty zwierzęce. I wbrew pozorom nie chodzi tylko o mięso. Wegetarianizm to dla niektórych również proekologiczny styl życia, czyli nieużywanie produktów pochodzenia zwierzęcego np. futer, skór czy kosmetyków testowanych na zwierzętach.
Styl życia, filozofia czy religia?
Wegetarianizm rozwinął się na subkontynencie indyjskim już 2000 lat p.n.e. i miał wówczas charakter czysto religijny. W Europie pojawił się w VI wieku p.n.e., a pierwszym ruchem stawiającym nacisk na etyczne wartości wegetarianizmu byli prawdopodobnie Pitagorejczycy. Zwolennikami diety wegetariańskiej byli w przeszłości wybitni filozofowie, naukowcy i artyści m.in. Platon, Sokrates, Pitagoras, Leonardo da Vinci czy Izaak Newton. W dzisiejszych czasach praktykowanie wegetarianizmu to wynik głównie pobudek etycznych. Wegetarianie twierdzą, że zwierzęta cierpią i powinny być lepiej traktowane. Sprzeciwiają się rzeziom, masowym hodowlom w okrutnych warunkach i nadmiernej produkcji mięsa. Przytaczają również argument ekonomiczny. Podkreślają, że aby wyżywić „mięsożercę” potrzeba aż 2 hektarów ziemi, podczas gdy 1 hektar da pokarm 7 jaroszom. Dzieje się tak, gdyż aż 80-90% światowej produkcji roślin i zbóż zużywane jest na przygotowanie paszy dla zwierząt hodowlanych.
Różne odcienie wegetarianizmu
Wegetarianizm ma wiele odmian, wyróżnianych ze względu na rodzaj spożywanych produktów. Najbardziej tolerancyjnym nurtem jest semiwegetarianizm dopuszczający możliwość uzupełnianie posiłków produktami mlecznymi, jajami, a nawet, w małych ilościach, rybami i drobiem. Wyklucza zaś mięso czerwone i jego przetwory. Jego odłam stanowią pescowegetarianie (gdzie jedyne spożywane mięso to ryby) i pollowegetarianie (włączający do diety mięso drobiowe). Laktoowowegetarianizm wyklucza wszystkie rodzaje mięsa, produkty zawierające żelatynę oraz sery zawierające podpuszczkę zwierzęcą. Z produktów zwierzęcych dopuszcza jedynie mleko i jego przetwory oraz jaja. Spożywania tych ostatnich zabrania z kolei laktowegetarianizm. Jaj nie zabraknie jednak w posiłkach owowegetarian. Dieta wegańska jest jeszcze bardziej restrykcyjna, wyklucza bowiem wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego, w tym także miód. Dopuszcza jedynie warzywa, owoce, zboża, nasiona roślin strączkowych i grzyby. Weganie wykluczają także leki oparte na tkankach zwierzęcych, wełnę, większość kosmetyków i produkty testowane na zwierzętach. Witarianie i frutarianie to osoby odżywiające się warzywami i owocami lub samymi owocami, dodatkowo jedynie w postaci nieprzetworzonej.
Co mnie nie zabije, to mnie wzmocni – czyli o wadach i zaletach wegetarianizmu
Amerykańskie Stowarzyszenie Dietetyczne (ADA) wyraziłostanowisko, że odpowiednio zaplanowane dieta wegetariańska może być zdrowa, spełniać zapotrzebowanie żywieniowe, a nawet zapewniać korzyści zdrowotne, zapobiegając i lecząc niektóre choroby. Zdaniem ADA dietę wegetariańską można stosować na wszystkich etapach życia, włączając w to okresy ciąży, karmienia piersią niemowlęctwa, dzieciństwa i dojrzewania.
Dlaczego warto?
Wegetarianizm oferuje wiele zalet. Żywność wegetariańska charakteryzuje się przede wszystkim mniejszą zawartością energetyczną. Oznacza to że dostarcza mniej kalorii w jednostce masy lub objętości, co sprawia, że nadwaga lub otyłość raczej wegetarianom nie grozi. Co więcej dostarcza ona mniejszą ilość nasyconych tłuszczów, cholesterolu i białka zwierzęcego, przy jednoczesnemu zwiększonemu zaopatrzeniu w magnez, potas, kwas foliowy, a także złożone węglowodany i błonnik (regulujący procesy trawienne i ułatwiający wypróżnianie). Wegetarianie wykazują zatem niższy poziom cholesterolu, niższe ciśnienie krwi oraz niższy współczynnik umieralności. Dietę wegetariańską można tym samym stosować w profilaktyce wielu chorób cywilizacyjnych takich jak otyłość, miażdżyca, cukrzyca typu 2, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie i niektóre nowotwory (np. jelita grubego). Zaletą diety wegetariańskiej jest także mała zawartość soli kuchennej, której nadmiar obecny jest w diecie większości Polaków. Niektóre badania wykazują ponadto, że bezmięsne odżywianie sprzyja podnoszeniu wydolności fizycznej i zwiększa wytrzymałość. Dieta wegetariańska dostarcza również zwiększoną ilość przeciwutleniaczy i zmniejsza zagrożenie zdrowotne ze strony szkodliwych związków takich jak węglowodory aromatyczne, nitrozaminy, antybiotyki czy leki, które często występują w mięsie. Wegetarianie posiadają zazwyczaj obszerną wiedzę na temat pożywienia, często rezygnują także z picia alkoholu i palenia tytoniu oraz prowadzą aktywny tryb życia.
Zdaniem Anny Mączyńskiej, specjalisty medycyny rodzinnej i dietetyka – „Osoby, które z wyboru przyjmują jako element filozofii życia dietę wegetariańską, w sposób świadomy planują, kontrolują i komponują swoje posiłki. Zwracają większą uwagę na pozostałe aspekty codziennego funkcjonowania: aktywność fizyczną, radzenie sobie ze stresem czy zapobieganie chorobom.”
Jednym z argumentów zwolenników wegetarianizmu jest również fakt, że pożywienie roślinne magazynuje w sobie tzw. „energię słoneczną”, która pomaga w utrzymaniu dobrego samopoczucia. Podkreślają oni również aspekt ekologiczny i ekonomiczny diety bezmięsnej. Zwierzęta hodowlane wydalają odchody, które zawierają trujący metan, nierozerwalnie związany z efektem cieplarnianym oraz kwaśnymi deszczami. Ich zdaniem zboża czy soja, używane do produkcji paszy dla zwierząt, wystarczyłyby na wyżywienie setek tysięcy ludzi. Wegetarianizm uwrażliwia również na krzywdę zwierząt, uczy respektowania ich praw oraz empatii.
Dlaczego nie?
Mimo licznych zalet diety wegetariańskiej wiele osób nadal uważa, że jej stosowanie prowadzi do niedoborów białka, żelaza, witaminy B12 i cynku. Osłabia również organizm. Za główny mankament diety wegetariańskiej uznaje się dostarczanie zbyt małej zawartości białka. Na jego niedobory narażeni się przede wszystkim zwolennicy radykalnych form wegetarianizmu takich jak weganizm. Co prawda białko zawarte jest również w produktach pochodzenia roślinnego, jednak ten typ protein, nie dostarcza wystarczającej ilości niektórych cennych aminokwasów takich jak fenyloalanina, izoleucyna, metionina, lizyna, leucyna, treonina, tryptofan i walina. Rozwiązaniem wydaje się być różnorodna i odpowiednio zbilansowana dieta, bogata w produkty zbożowe z pełnego przemiału, rośliny strączkowe, orzechy, owoce i warzywa. Dieta wegetariańska poprzez niedobór składników krwiotwórczych (żelaza, witaminy B12) stwarza także niebezpieczeństwo anemii. Pokarm roślinny zawiera żelazo niehemowe. Ta forma pierwiastka jest co prawda mniej przyswajalna, niż forma hemowa (obecna w mięsie), jednak jej przyswajalność można zwiększyć, gdy spożywa się je wraz z witaminą C. Problemy zdrowotne wegetarian mogą wynikać również z niedostatku witaminy B12, której niedobory można uzupełnić jedynie żywnością w nią wzbogaconą (np. sokami owocowymi czy mlekiem sojowym) lub suplementami. Osoby nie spożywające mięsa narażone są także na braki wapnia, magnezu, cynku i witaminy D. Może to przyczyniać się do rozwoju krzywicy i osteoporozy. Aby jednak zapewnić sobie odpowiednie ilości tych cennych pierwiastków wegetarianie powinni upewnić się, że codziennie w ich diecie znajdują się produkty takie jak soja, fasole, pestki, orzechy, kukurydza, grzyby, rośliny ciemnozielone i soki owocowe. Przeciwnicy diety bezmięsnej twierdzą, że niesie ona ze sobą ryzyko zatruć wywołanych pozostałościami środków ochrony roślin i nawozów sztucznych. Twierdzą także, że może zwiększać ryzyko chorób takich jak niedorozwój psychiczny i umysłowy, neuropatii czy zaburzeń miesiączkowania u dziewczynek w wieku rozwojowym. Podkreślają również, że posiłki są dość kosztowne, jeśli kupuje się produkty ekologiczne, a przygotowywanie dań wegetariańskich jest bardziej praco- i czasochłonne.
„Zalety kuchni wegetariańskiej to prostota łączonych składników i krótka obróbka cieplna. Pozwala to ograniczyć straty witamin, pierwiastków śladowych i makroeolementów. Różnorodność, z jakiej czerpią wegetarianie, zdecydowanie bardziej sprzyja prawidłowemu zbilansowaniu diety. To produkty wysokooczyszczone i przetworzone, są ubogie w niezbędne składniki mineralne, a dodatkowo zawierają bardzo dużo konserwantów i substancji zupełnie obcych dla ludzkiego organizmu” – podkreśla lek. Anna Mączyńska.
Złoty środek
W dyskusjach o wegetarianizmie łatwo popaść w skrajności. Bezkrytyczni optymiści przedstawiają wizję wegetarianizmu jako panaceum na wszelkie ludzkie schorzenia. Ich przeciwnicy punktują konsekwencje diety bezmięsnej takie jak niedobory witamin i składników odżywczych czy osłabienie organizmu. Czy można zatem odnaleźć się między tymi dwiema skrajnymi postawami? Rozwiązaniem wydaje się być zasada złotego środka, wsłuchiwanie się w potrzeby organizmu, odpowiednie planowanie i dobór pokarmów oraz odrobina rozwagi.
Anna Jasińska
Źródła:
- M.H. Borawska, M. Malinowska. Zalety i wady wegetarianizmu. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
- W. Łukaszewski. Wegetarianizm w praktyce. Wydawnictwo Złote Myśli.
- R. Pawlak. W obronie wegetarianizmu. Wydawnictwo Nowe Spojrzenia.
- Dariusz Szukała. Wegetarianizm. Biuletyn Agencji Promocji Zdrowia APZ, 07/05 (6).
- http://empatia.pl/magazyn/teksty/co_nauka_mowi_o_weganskim_odzywianiu_norris.pdf
- http://wegetaria.pl/
KOMENTARZE