Prowadzenie badań na zwierzętach obwarowane jest licznymi obostrzeniami prawnymi, które mają zapewnić nie tylko odpowiednie przetrzymywanie zwierząt, ale również humanitarne prowadzenie doświadczeń czy stosunkowo bezbolesne przeprowadzanie eutanazji. Od 1956 roku, działa Międzynarodowy Komitet ds. Zwierząt Laboratoryjnych (ICLA). Od 1972 roku, ICLA utrzymuje kontakt ze Światową Organizacją Zdrowia (WHO).

Zasada 3R

Podstawową zasadą, którą bezwzględnie należy przestrzegać w trakcie pracy ze zwierzętami jest zasada 3 R. Tworząc projekt badań przeprowadzanych na zwierzętach, bezwzględnie należy przestrzegać wymienionych zasad - przede wszystkim, w celu możliwego ograniczenia liczby używanych zwierząt czy ograniczenia materiału badawczego, który nie będzie nam potrzebny w naszych analizach.  Zasada 3 R została wprowadzona w 1959 roku przez Williama Russela i Rexa Burcha.

REPLECMENT – zastąpienie doświadczeń na zwierzętach metodami In vitro (hodowle komórkowe, tkankowe), zastąpienie zwierzętami o niższym stopniu rozwoju ewolucyjnego;

REDUCTION – zmniejszenie liczby zwierząt poprzez lepsze wykorzystanie metod statystycznych;

REFINMENT – zmiana procedury eksperymentalnej na przysparzającą zwierzętom mniej cierpień.

Ustawodawstwo w Polsce

Obowiązująca obecnie ustawa z 21 stycznia 2005 roku „O doświadczeniach na zwierzętach” zawiera wszystkie niezbędne informacje, które przydadzą się przy projektowaniu doświadczenia. Ustawa podaje obowiązującą definicję zwierzęcia laboratoryjnego, jako zwierzęcia doświadczalnego hodowanego w obiektach jednostek hodowlanych lub doświadczalnych, w szczególności: myszy, szczury, świnki morskie, chomiki złote, króliki, psy, koty, przepiórki oraz zwierzęta naczelne. Ponadto, ustawa zawiera szczegółowe zasady wykorzystywania zwierząt doświadczalnych, ich utrzymywania, hodowli i metod dostarczania zwierząt do wiwariów, procedur doświadczalnych, definiuje i charakteryzuje Komisje Etyczne, oraz zawiera wykaz przepisów karnych, wynikających z nie stosowania się do ustawy.

Wniosek do Komisji Etycznej - od czego zacząć?

Pierwszym krokiem zanim zaczniemy przygotowywać wniosek, jest dokładne i skrupulatne przejrzenie literatury fachowej. Należy sprawdzić przede wszystkim czy nikt wcześniej nie prowadził badań podobnych do tych które planujemy. Jeżeli ktoś już dogłębnie zbadał to, czym chcemy się zajmować szanse na otrzymanie pozwolenia na prowadzenie badań na zwierzętach są raczej nikłe. Kolejnym krokiem jest zastanowienie się nad liczbą zwierząt i gatunkami, które chcemy wykorzystać w doświadczeniu.

Wniosek należy pobrać ze strony internetowej Lokalnej Komisji Etycznej, pod którą podlega nasze laboratorium.  We wniosku należy uwzględnić takie informacje, jak:

• tytuł projektu
• dane jednostki doświadczalnej w której będziemy przeprowadzać badania
• dane osób nadzorujących doświadczenie
• dane osób biorących udział w doświadczeniu
• klasyfikację doświadczeń

Kolejnym krokiem jest stworzenie dokładnego opisu doświadczenia, opisu stosowanych procedur z uwzględnieniem stopnia ich inwazyjności. Następnie, należy podać jakich zwierząt doświadczalnych planujemy użyć w trakcie doświadczeń.  Ostatnim krokiem jest odpowiednie uzasadnienie wniosku.

Klasyfikacja doświadczeń i stopień inwazyjności

Ocena stopnia inwazyjności realizowanych procedur jest jednym z podstawowych elementów opinii wydawanych przez lokalne komisje etyczne. Służy temu Skala Inwazyjności badań na żywych kręgowcach. Ma ona na celu dokonanie oceny oraz ujednolicenie i zobiektywizowanie sposobu oceniania inwazyjności procedur proponowanych we wnioskach.

Przy określaniu stopnia inwazyjności ocenia się: procedurę i konsekwencje jej zastosowania, gatunek zwierzęcia, metody eutanazji, możliwość zmniejszenia cierpień.

Przykładowe wnioski można pobrać ze strony II LKE działającej przy Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu. Na stronie znajdują się również wszystkie akty prawne.

Opracowała Edyta Bańcyr