Wybitny naukowiec o światowej sławie, a także intelektualista i gorący polski i lwowski patriota. Związany szczególnie z dwoma miastami swojego życia: Lwowem i Gdańskiem. Jest wychowankiem gimnazjów i Politechniki Lwowskiej (1939-44) oraz Politechniki Gdańskiej (1945-49) (1). Jego prace w dziedzinie genetyki i biologii molekularnej są znane wszędzie na świecie w tych miejscach, gdzie prowadzi się badania nad poznaniem molekularnych podstaw życia i funkcjonowania genów. Chodzi o znalezienie odpowiedzi na takie pytania jak np.: dlaczego dziedziczymy jedne cechy a inne nie, dlaczego jedni łatwiej zapadają na różne choroby a inni rzadziej, czy możemy zapobiegać wadom genetycznym rodzących się dzieci i wreszcie jak pokonać atakujący nas nowotwór - z którym niestety Profesor teraz osobiście walczy (tak jak walczy z nowotworem też jego przyjaciel, Francis Crick) .

Wacław Szybalski jest od wielu lat szanowanym profesorem onkologii na Uniwesytecie w Wisconsin w Madison. Jego nazwisko kojarzone jest w świecie z bardzo różnorodnymi badaniami, ale przede wszystkim z tymi, które pozwoliły na opracowanie rewolucyjnych metod transformacji i transfekcji (wprowadzania materiału genetycznego) do komórek ludzkich. Wcześniej uważano, że wprowadzać DNA można co najwyżej do prostych komórek bakteryjnych. Jednak prof. Szybalskiemu i jego żonie Elżbiecie udało się wprowadzić DNA do komórek ludzkich i w ten sposób został on ojcem chrzestnym transformacji (transfekcji) tych komórek, jak i innych komórek eukariotycznych. Udowodnił, że wprowadzane przy pomocy tych metod geny (HPRT) są czynne. Waga tego odkrycia była na skalę nagrody Nobla. Metody, które opracował (HAT selekcja)(2) umożliwiły Szybalskiemu otrzymać w 1963 r. pierwsze hybrydomy (3), a także ponad 10 lat później (1975 r.) umożliwiły również m.in. produkcję przeciwciał monoklonalnych przez komórki mysie - (za co Georges Kohler i Cesar Milstein otrzy-mali w 1984 r. Nagrode Nobla). Przeciwciała monoklonalne, jak powszechnie wiadomo, są niezwykle ważnymi narzędziami w diagnostyce i leczeniu wielu chorób. Badania prowadzone przez prof. Szybalskiego przyczyniły się także do powstania nowej dziedziny medycyny, ciągle jeszcze w fazie eksperymentalnej, ale obiecującej – terapii genowej (2, 3).

Światowy rozgłos przyniosły też prof. Szybalskiemu badania nad bakteriofagiem lambda. Spowodowały one przełom w biologii molekularnej. Szybalski odkrył, że informacja genetyczna zawarta w DNA tego ważnego wirusa bakteryjnego czytana jest w specyficzny sposób z obu nici DNA. Były to pierwsze doświadczenia wykazujące transkrypcyjną kontrolę rozwoju organizmu. Obdarzony wyjątkowo dobrym poczuciem humoru, Wacław Szybalski przedstawiał się w tym czasie słowami: „Wacław Szybalski - profesor lambdologii” – jak przypomniał niedawno prof. Włodzimierz Szer. Trzeba też dodać, że lwowskie politechniczne wykształcenie szczególnie owocowało przy poszukiwaniu nowych fizykochemicznych metod i ich zastosowaniu w badaniach materiału genetycznego. Wymyślił i opracował szereg niezwykle ważnych porcedur metodycznych, z których najbardziej znane są te, które pozwoliły rozdzielać cząsteczki DNA „i wzdłuż i w poprzek”. Wacław Szybalski zawsze uważa, że jego podejścia eksperymentalne są proste, mimo że dziedzina wydaje się być bardzo skomplikowana (4-6). Nie sposób pominąć szczególnej cechy Profesora jakim jest jego otwarta i gorliwa dyskusja naukowa. Tworzy ciekawe hipotezy genialnie kojarząc fakty i zawsze dzieli się nimi publicznie na kongresach i sympozjach. Jego uwagi i hipotezy posłużyły innym i zostały wykorzystane w pracach uhonorowanych później nagrodą Nobla. To właśnie Szybalski jako pierwszy zaproponował zastosowanie wspomnianego faga lambda w klonowaniu genów co potem pomogło innym amerykańskim badaczom otrzymać nagrodę Nobla. Przeprowadzone w jego laboratorium doświadczenia lub stawiane przez niego hipotezy naukowe poprzedziły także inne badania nagrodzone potem Noblem, takie jak słynne introny i exony (7), czy też odkrycie obecności specyficznego enzymu - odwrotnej transkryptazy - w wirusach.

Można więc śmiało stwierdzić, że Wacław Szybalski przyczynił się do sukcesu naukowego szeregu noblistów z którymi studiował, współpracował oraz publikował takich jak Henrik Carl Peter Dam , Sir Cyril Hinshelwood, Selman Waksman, Barbara McClintock, Alfred D. Hershey, Gobind Khorana, Paul Berg, Howard Temin, Georges Köhler, Cesar Milstein, Werner Arber , Daniel Nathans, Hamilton O. Smith, Fred Sanger, Günter Blobel, Richard J. Roberts, Phil-lip A. Sharp, Mike Smith, i ostatnio Sydney Brenner. Nie można też pominąć wcześniejszych badań prof. Szybalskiego (z lat 1951-1956), które umożliwiły sformułowanie i doświadczalne udowodnienie bardzo ważnej ze względów medycznych koncepcji, dotyczącej wielolekowej terapii gruźlicy, białaczki i innych podobnych chorób (8, 9). Doceniano go także jako eksperta uczestniczącego w światowym słynnym projekcie poznania ludzkiego genomu, w ramach którego wypracował nowe metody: uniwersalny enzym restrykcyjny oraz cięcie „pięta Achilesa”. Ostatnio wraz ze współpracownikami opatentował nowe bardzo stabilne amplifikujące wektory - pBAC/oriV (10-15). Jedną z bardziej interesujących cech osobowości Wacława Szybalskiego jest jego głębokie zainteresowanie etycznymi aspektami badań genetycznych, co świadczy o jego wysokim poziomie etyki zawodowej i odpowiedzialności naukowej. Pisał na temat przestrzegania zasad wartości etycznych i wolności nauki (16-20) w prowadzeniu badań genetycznych i często występował jako ekspert zarówno na kongresach naukowych jak i na arenie politycznej wielu krajów broniąc tych wartości (21).

Wielki autorytet naukowy i wrażliwość na respektowanie wartości moralnych w działalności naukowej sprawiły, że został zaproszony przez Papieża Jana Pawła II już ponad 20 lat temu (w 1981 roku) do konsultacji zagadnień związanych moralną oceną sposobów wykorzystywania technik inżynierii genetycznej. Droga Wacława Szybalskiego z Polski do Wisconsin była zawiła i zaskakująca. Urodził się w 1921 roku w Lwowie w Polsce, która dopiero co odzyskała niepodległość i w czasie, gdy jeszcze słychać było echa Obrony Lwowa i wojny Polsko-Bolszewickiej. Interesująco pisze o tym w artykule opublikowanym z okazji 75-lecia urodzin, jego uczeń, nieżyjący już prof. Karol Taylor: „Urodził się (...)we Lwowie, bardzo patriotycznym polskim mieście, które kochał ponad wszystko. W VIII Gimnazium był zawsze najlepszym uczniem i wtedy lubiąc podróżować zwiedził prawie całą Europę oraz został lotnikiem szybowcowym, spadochroniarzem i harcerzem-żeglarzem. Byłby chyba został konstruktorem samolotów, gdyby nie to że w 1939 roku ZSSR zajęło Lwów i zlikwidowało Wydział Aeronautyki Politechniki Lwowskiej. Dlatego studiował chemię a dyplom inżyniera chemii otrzymał w Gliwicach (1945). Wykłady prof. Adolfa Joszta we Lwowie w roku 1943 przekonały młodego Waclawa że jego przyszłość jest w biotechnologii i inżynierii genetycznej. Dlatego póki jeszcze wierzył, że odbudowuje niepodległą Polskę, zaproponował i zorganizował Zakład Technologii Fermentacji i Żywności na Politechnice Gdańskiej w 1945/46 (1). (...) Ale po kilku przesłuchaniach przez UB i mając już bogate doświadczenia jako „wyswobodzony obywatel ZSSR” w czasie 1939-41 okupacji Lwowa, zdecydował że będzie lepiej służył Polsce będąc na obczyźnie... . W roku 1946 Duńczycy zaprosili wszystkich studentów Chemii z Politechniki w Gdańsku, Łodzi i Warszawy do spędzenia letnich miesięcy w Kopenhadze (22). Wykorzystuje to Wacław, który właśnie organizuje Zakład i prace badawcze na Politechnice Gdańskiej. Szybko nawiązuje współpracę nad genetyką drożdży z placówkami naukowymi w Kopenhadze i tam też pracuje. Wielokrotnie jeździ ze studentami i naukowcami do Kopenhagi. Jednocześnie w Gdańsku kończy doktorat. Jednak po opuszczeniu Polski przez Mikołajczyka, wyborze radzieckiego generała Konstantego Rokossowskiego na marszałka Polski i coraz szybszym ubezwłasnowalnianiu społeczeństwa przez reżym Bieruta, decyduje się na ucieczkę z Polski. Mając świetne kontakty w Kopenhadze wyjeżdża z kraju w 1949 roku i już nie wraca . W Kopenhadze w rekordowym tempie, używając „podejścia naukowe” w ciągu kilku dni otrzymuje amerykańską wizę emigracyjną. Zanim jednak osiadł na dłużej na Uniwersytecie w Wisconsin, Wacław Szybalski pracował początkowo w znanej firmie farmaceutycznej Wyeth, a następnie 5 lat w sławnym Cold Spring Harbor. Jako jedyny Polak był rozpatrywany w 1959 r. jako kandydat na dyrektora tego słynnego instytutu, a jego prace nad bakteriofagami, są już wtedy wymieniane w podręcznikach na równi z odkryciami spiralnej struktury DNA przez jego przyjaciół Watsona i Cricka. W 1955 roku otrzymuje ofertę pracy od Noblisty Waksmana z Universytetu Rutgersa, a potem w 1959 r. z Uniwersytetu Wisconsin, które kolejno przyjmuje i do dnia dzisiejszego pozostaje związany z tą ostatnią uczelnią, gdzie kilka miesięcy temu otrzymał tytuł „Professor Emeritus”.

Wacław Szybalski, ceniony nauczyciel akademicki na Uniwersytecie w Wisconsin, nigdy nie zapomniał o Polsce. Sam utożsamia się z polską nauką, co zawsze podkreśla. Gdy o możliwość prowadzenia badań w jego labaratoriach dobijają się najlepsi z najlepszych, zawsze pozostawiał miejsce dla naukowców z Polski. Było to zgodne z filozofią profesora, który wielokrotnie wskazywał, że to co może zrobić najlepiej dla Polski, to pomóc w edukacji polskich naukowców i w szybkim przenoszeniu najnowszych zdobyczy nauk biomedycznych do Kraju. Przez jego laboratoria przewinęło się około trzydziestu polskich naukowców i studentów, a wielu z nich piastuje obecnie wysokie funkcje w nauce w Polsce. Był związany z utworzeniem i uczestniczy w życiu Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Akademii Medycznej w Gdańsku. Wydział ten tworzyli jego współpracownicy i uczniowie: i Anna Jadwiga Podhajska i ś.p. Karol Taylor. Profesor Podhajska obecnie kieruje tam Zakładem Biochemii i jest ogromnie aktywna na skalę europejską i światową. Gdańskie środowisko naukowe dostrzegło i doceniło zasługi Profesora. Otrzymał on tam trzy doktoraty honoris causa, po jednym na każdej z gdańskich uczelni: z Uniwersytetu Gdańskiego, Akademii Medycznej i Politechniki Gdańskiej (23). Wcześniej otrzymał też doktorat honoris causa nadany mu przez lubelski Uniwersytet im. Marii Curii Skłodowskiej, gdzie jego wychowanek, ś.p. Zbigniew Lorkiewicz był rektorem. Jest też Członkiem Zagranicznym PAN oraz honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Mikrobiologicznego i honorowym członkiem włoskiego Towarzystwa Biologii Doświadczalnej. Profesor Wacław Szybalski został wyróżniony najwyższym odznaczeniem (Hilldale Prize zwaną też „UW Nobel”) Uniwersytetu Wisconsin oraz Złotym Medalem Grzegorza Mendla, przyznawanego przez Akademię Nauk Republiki Czeskiej. Jest założycielem i 20-letnim szefem kolegium redakcyjnego czasopisma GENE oraz członkiem redakcji licznych czasopism naukowych.

Nie sposób wymienić bardzo długiej listy jego publikacji, która świadczy o wyjątkowej twórczej płodności naukowej profesora. Wielokrotnie występował i występuje w obronie dobrego imienia Polski, nie wahając się podpisywać szereg listów protestacyjnych skierowywanych do czasopism i do władz. Spotykam profesora Szybalskiego co kilka lat na sesjach ocen prac naukowych jednego z najlepszych polskich instytutów badawczych - Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN. Zawsze z przyjemnością słucham jego trafnych ocen i cennych rad. Zachwyca jego piękna polszczyzna (może trochę z lwowskim akcentem), zachowana mimo wielu lat pobytu w Ameryce i właściwie wtedy można sobie zdać sprawę jak wielką wartością jest on także dla nas wszystkich Polaków mieszkających w Ameryce.

Życiorys prof. Wacława Szybalskiego oraz spis publikacji można znaleźć w: http://mcardle.oncology.wisc.edu/faculty_staff/szybalski_w.html http://mcardle.oncology.wisc.edu/faculty_staff/WSPubl.html

Piśmiennictwo:

1. Szybalski, W. (2003) Recollections of 1939-1949: From Politechnika Lwowska to Politechnika Gdanska. Acta Biochem. Polonica 50 (No.2) 2003. pp. XVII-XXI.

2. Szybalska, E.H., Szybalski, W., 1962. Genetics of human cell lines. IV. DNA mediated heritable transformation of a biochemical trait. Proc. Natl. Acad. Sci. 48, 2026-2034.

3. Szybalski, W., 1992. Roots: Use of the HPRT gene and the HAT selection technique in DNA-mediated transformation of mammalian cells: first steps toward developing hybridoma techniques and gene therapy. BioEssays 14, 495-500.

4. Hradecna, Z., Szybalski, W., 1967. Fractionation of the complementary strands of coliphage lambda DNA based on the asymmetric distribution of the poly I,G-binding sites. Virology 32, 633-643.

5. Taylor, K., Hradecna, Z., Szybalski, W., 1967. Asymmetric distribution of the transcribing regions on the complementary strands of the coliphage lambda DNA. Proc. Natl. Acad. Sci., U.S.A. 57, 1618-1625.

6. Fiandt, M., Hradecna, Z., Lozeron, H.A., Szybalski, W., 1971. Electron micrographic mapping of deletions, insertions, inversions, and homologies in the DNAs of coliphages lambda and phi80. In: The Bacteriophage Lambda. Hershey, A.D., Ed. Cold Spring Harbor Laboratories, Cold Spring Harbor, pp. 329-354.

7. Szybalski, W., 1972. Transcription and replication in E. coli bacteriophage lambda. In: Uptake of Informative Molecules by Living Cells. Ledoux, L., Ed. North-Holland Publ. Co., Amster-dam, pp. 59-82.).

8.Grace, E.J., Bryson, V., Szybalski, W., Demerec, M., 1952. Potential danger of isoniazid resis-tance through failure to use multiple chemotherapy in treatment of tuberculosis. J. Amer. Med. Assoc. 149, 1241.

9. Szybalski, W., 1956. Theoretical basis of multiple chemotherapy. Tuberculology 15, 82-85.

10. Koob, M., Szybalski, W., 1990. Cleaving yeast and Escherichia coli genomes at a single site. Science 250, 271-273.

11. Koob, M., Szybalski, W., 1994. Achilles' cleavage: conferring the specificities of DNA-binding molecules on restriction endonucleases. In: Eckstein, F., Lilley, D.M.J. (Eds.), Nucleic Acids and Molecular Biology, Vol. 8, 283-296.

12. Szybalski, W., 1997. RecA-mediated Achilles' heel cleavage. Curr. Opin. Biotechnol. 8, 75-81.

13. Wild, J., Hradecná, Z., Pósfai, G., Szybalski, W., 1996. A broad-host-range in vivo pop-out and amplification system for generating large quantities of 50- to 100-kb genomic fragments for direct DNA sequencing. Gene 179, 181-188.

14. Szybalski, W., 1993. From the double-helix to novel approaches to the sequencing of large ge-nomes. Gene 135, 279-290. [translated into Polish and reprinted in: Postępy Mikrobiologii vol. 33 (1994) pp. 393-417, and p. 423].

15. Kim, S.C., Pósfai, G., Szybalski, W., 1991. A novel gene-fusing vector: construction of a 5'-GGmCC-specific chimeric methyltransferase M·BspRI/M·BsuRI. Gene 100, 45-50.

16. Szybalski, W., 1978. Much ado about recombinant DNA regulations. In: H. H. Fudenberg and V. L. Melnick (Eds.), Biomedical Scientists and Public Policy, Chap. 7, pp. 97-142. New York: Ple-num Press.

17.Szybalski, W., 1978. Dangers of regulating the recombinant DNA technique. Trends Biochem. Sci. 3, N243-N247.

18. Szybalski, W., 1982. Benefits and pitfalls of patent policies in academic research employing genetic engineering techniques. In: W. J. Whelan and S. Black (Eds.), From Genetic Engineering to Biotechnology - The Critical Transition, pp. 223-231. New York: John Wiley & Sons, Ltd.

19. Szybalski, W., 1985. (Editorial) Early warning principle offsets the need for regulation of the recombinant DNA technique. BioEssays 2, 147-148.

20.Szybalski, W., 1998. Sifting and winnowing: its meaning and significance to faculty and to freedom of research. In: Hansen, W. L. (Ed.). Academic Freedom on Trial. 100 Years of Sifting and Winnowing at the University of Wisconsin-Madison. Office of Univ. Publ., University of Wisconsin-Madison, pp. 235-237.

21. Szybalski, W. Rewolucja genetyczna na przelomie XX i XXI wieku. Kosmos 49, No.3(2000) 385 – 393.

22. Szybalski, W. (2001) My road to Øjvind Winge, the father of yeast genetics. Genetics 158: 1 – 6. http://www.genetics.org/cgi/content/full/158/1/1

23. Lwowiak doktorem honoris causa Politechniki Gdańskiej, http://www.lwow.home.pl/hc.html

Jerzy Barankiewicz
Dr Jerzy Barankiewicz jest dyrektorem badań klinicznych w Molecular Research Center, Inc. w Cincinnati, Ohio, USA. Jest ekspertem o światowej renomie w dziedzinie biochemii i farmakologii puryn, nukleozydów i nukleotydów. Zajmował się także biochemią porównawczą, rozwojem nowych metod chemoterapeutycznych, immunosupresją, ischemią, rozwojem nowych związków przeciwzapalnych, związków zapobiegających atakom serca, biologicznie aktywnymi peptydami i ich receptorami, konserwacją tkanek, oraz anemią sierpowatą. Odkrył nowe reakcje metaboliczne m.innymi cykl nukleozydowy. Posiada doświadczenie w biochemii, biologii komórki, farmakologii, toksykologii, biotechnologii, w zarządzaniu i w dydaktyce. Studiował biochemię na Uniwesytecie Warszawskim i Łódzkim, a staż podoktorancki odbył w Cancer Research Unit na University of Alberta w Edmonton. Był długoletnim pracownikiem Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie. Od 1981 roku prowadzi prace badawcze za granicą w renomowanym Research Institute, Hospital for Sick Children w Toronto, Gensia Pharmaceuticals Inc. w San Diego, Cypros Pharmaceuticals Corp w Carlsbad, The Ferring Research Institute, La Jolla oraz jako konsultant naukowy w Science Information Connection LLC, San Diego. Jest autorem ponad 200 prac naukowych i doniesień na zjazdach. Jest doradcą naukowym na międzynarodowych sympozjach purynowych, recenzentem prac naukowych w wielu czasopismach naukowych i grantów oraz jest członkiem Grupy Zaufania IBB PAN. Jest członkiem wielu towarzystw naukowych. Zajmuje się też dziennikarstwem. Jest członkiem redakcji miesięcznika spłeczno-kulturalnego „Polonia Kalifornijka”. Prowadzi rozległą działalność polonijną związaną z propagowaniem polskiej kultury, nauki i sztuki oraz związków kulturalnych, naukowych i gospodarczych miedzy Polską i Kalifornią. Jest założycielem i dyrektorem znanego „Polskiego Salonu Artystycznego w San Diego”. Był długoletnim dyrektorem Stowarzyszenia Miast Siostrzanych San Diego-woj. Mazowieckie i Warszawa, dyrektorem Polsko-Kalifornijskiej Izby Handlowej oraz Polskiej Szkoły w San Diego. Dr Barankiewicz jest laureatem Nagrody Naukowej Sekretarza PAN, jest odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi PR oraz laureatem nagrody literackiej przyznanej w Tarnowie przez Forum Mediów Polonijnych w 2003 r.
Kontakt:
jbaranki@aol.com, jbarankiewicz@mrcgene.com

27 stycznia 2004 r.