Agresja, brak źródła?

Skąd się bierze agresja? W zasadzie wiedza na ten temat jest nadal niekompletna. Z perspektywy psychologii oraz pedagogiki dojść można do wniosku, iż agresji można się nauczyć. Behawioralnie rzecz ujmując, dana osoba widząc konkretne zyski osiągane ze stosowania np. siły fizycznej sama ma zwiększoną szansę na podejmowanie podobnych aktywności. Antropolodzy i socjolodzy obserwując chociażby eksperymenty P. Zimbardo dojść mogą do wniosku, iż podobne zachowana , ukryte są gdzieś w naturze człowieka i nagle wybuchają przy sposobnych okolicznościach. Pewnie do wniosków takich skłonni by byli również genetycy, którzy znając coraz lepiej mapę ludzkiego genomu potrafią zlokalizować gdzie znajduje się biologiczny problem. Odpowiedź na pytanie dotyczące źródeł agresji składa się najprawdopodobniej zatem z wielu elementów. Zapewne każdy z ww. specjalistów po części miałby racje w dyskusji. Nasze zachowanie uwarunkowane jest z jednej strony informacją genetyczną, z drugiej zaś perspektywy wpływ ma na nią nasze doświadczenie, w tym osoby, z którymi mięliśmy najbliższy kontakt.

NarkoAgresja?

Po co zażywa się narkotyki? Osoba uzależniona np. od marihuany stosuje środek z kilku podstawowych powodów. W pierwszym rzędzie sądzi, iż narkotyk poprawi jej samopoczucie i pewnie na początku rzeczywiście tak może się zdarzyć. Stan ten prowadzi do tzw. uzależnienia psychicznego-. dana osoba pamięta, iż po zażyciu substancji będzie jej dobrze. Drugą przyczyną stosowania środka jest w zasadzie brak możliwości jego niestosowania. Organizm karmiony i przyzwyczajany do określonej substancji nie potrafi bez niej funkcjonować. Zjawisko to nazywane jest zależnością fizyczną. Ciało człowieka uzależnionego, w pewnym sensie niczym budzik przypomina o konkretnej substancji. Wg części badaczy np. prof. A. Goldsteina, z agresją sytuacja może przedstawiać się podobnie. Na początku osoba stosuje przemoc dla konkretnych korzyści, które dzięki niej może osiągnąć. Otrzymanie nagrody w postaci profitów potęgowane jest następnie poczuciem władzy. Agresor widzi lęk, jaki pojawia się u osób doświadczających przemocy. Podczas odczuwania złości hormon adrenaliny wydziela się do naszego organizmu w znacznie zwiększonej dawce. Po pewnym czasie organizm przyzwyczaja się, a jednocześnie oczekuje stanu podwyższonego poziomu adrenaliny. Organizm uzależnia się od tego stanu. 

Ale ja? W życiu!

Według specjalistów jednym z podstawowych symptomów każdego uzależnienia jest pojawienie się zjawiska zaprzeczenia. Osoba nadużywająca np. alkohol najczęściej się do tego nie przyzna, ani przed osobami bliskimi… ani przed samym sobą. Z człowiekiem „nadużywającym agresji” może być podobnie. Gdy zwrócimy mu uwagę, często spotkać się możemy z negacją połączoną z próbą logicznego wyjaśnienia swojego zachowania. Osoba ta stara się przekonać rozmówcę oraz siebie samego. Wspomniane zaprzeczanie wyrażane jest najczęściej za pomocą podniesionego tonu oraz podniecenia psychoruchowego. Uzależniony od narkotyków lub agresji stara się wytłumaczyć i usprawiedliwić swoje zachowania, co prowadzić ma do „wybielenia" jego osoby w oczach własnych oraz innych. 

Agresja, ukazywana jako narkotyk to oczywiście specyficzna substancja. Jak bowiem zadbać o jej dostępność? Jak się jednak okazuje także w tym przypadku dostrzec można podobieństwo do „klasycznych” uzależnień. Osoba lubująca się w złości, stara się otaczać ludźmi podobnymi do siebie, przy jednoczesnym dostępie do potencjalnych ofiar. Zaobserwować to można chociażby analizując skład różnych subkultur, zapewniających możliwość udziału w zdarzeniach, które pozwalają się „wyładować”. Omawiany dostępność objawiać się może także w postaci upodobań do filmów, gier komputerowych oraz dyscyplin sportowych, w których dominującą rolę odgrywa przemoc. Brak dostępu do podobnych „substancji” powoduje, iż dany człowiek może stwierdzić „Nosi mnie, zaraz wybuchnę!!!”, co określić można mianem głodu narkotykowego.

Co ciekawe, agresja może bardzo szybko uzależniać. Francuski socjolog, M. Foucault twierdził, iż wiedza daje nam władzę. Przy uzależnieniu od agresji można rzec, że ową władzę daje siła. Z drugiej jednak strony dana osoba wie jaką moc ma jego siłą. Wie, że dzięki niej wygrywa, jest na pierwszym miejscu, a inni go słuchają. Następuje zatem opisane we wstępie przyzwyczajenie. Niepokojące jest jednak, iż brak możliwości skorzystania z narkotyku rodzić może lęk, niepokój oraz frustracje, która zgodnie z teorią Dollarda i Millera prowadzi wprost do pojawienia się zachowań agresywnych, powoli- jak każdy narkotyk- wyniszczających organizm.

Jest nadzieja

Jak się jednak okazuje, także w przypadku podobnej zależności dostępne są całkiem skuteczne metody leczenia. Na wstępie warto jednak dodać, że nie zaliczamy do nich np. metody wyładowania się na worku treningowym. W pierwszej chwili można uznać, iż jeśli tak, jak powyżej wspomniano „Nosi mnie!”., muszę wówczas dać upust swoim emocjom. Nic bardziej mylnego. Podobne zachowanie zdaniem twórców Treningu Zastępowania Agresji jedynie wzmaga podobne patologiczne zachowania. Omawiany trening, którego pomysłodawcą był przywołany prof. Goldsteina składa się z trzech przemyślanych części, które dokładnie wyjaśniają, jak skutecznie walczyć z agresją.

Po pierwsze agresja zawsze pojawia się w kontekście konkretnego zachowania. Coś chcemy od kogoś, lub ktoś od nas czegoś oczekuje. Możemy postąpić w sposób agresywny, możemy także biernie zignorować sprawę. Mamy także możliwość zamanipulować, bądź też możemy zdobyć się na zachowanie odważne dokładnie ukazujące „co nam leży na wątrobie” przy jednoczesnym szacunku dla drugiej osoby. Każde z omawianych zachowań składa się w istocie z postępujących po sobie punktów, które można rozpisać. Tym samym można się zastanowić: W jakiej ja jestem sytuacji, w jakiej sytuacji jest mój rozmówca, jakie korzyści będę miał z konkretnego działania, bądź też jakich strat doświadczę postępując w dany sposób? By jednak refleksja ta miała, jak najpoważniejszy charakter należy wyćwiczyć się w …moralności. Jak ćwiczyć moralność, można spytać. Wprost, po przez rozwiązywanie konkretnych dylematów. Dylemat, zgodnie z koncepcją L. Kolberga to sytuacja, z której są min. dwa wyjścia, mające taka samą wartość, ale przeciwne kierunki. Wyjście z podobnego problemu zawsze będzie stratne dla danej sfery życia. Sztuką jednak jest umiejętność podejmowania wyzwania, niejako zmuszania się do refleksji. Zmusza do niej również autoanaliza, jaką proponuje ART, jak w skrócie określa się omawiany trening (Aggression Replacement Training). Jak się okazuje bowiem złość, leżąca u podstaw zachowań agresywnych nie pojawia się znikąd. Wywołują ją konkretne czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne. Można nad nią jednak zapanować po przez poznanie sposobów jakie pozwalają nam samym się uspokoić. To jednak nie jest ostateczne wsparcie. Zapanowanie nad samym sobą to niejednokrotnie heroiczne działanie stąd też musi pojawić się nagroda, której pozytywne efekty będą zapamiętane.

Myśląc o uzależnieniu od agresji można uznać, iż jest to kolejna teoria psychologiczna nie mająca nic wspólnego z rzeczywistością. Z drugiej jednak strony, kto nie cieszy się, gdy uda mu się „wbić szpilę” komuś kto mu „zalazł za skórę”. Czy jednak na dłuższą metę podobne praktyki wychodzą na zdrowie?