Podstawowe pytania
Francis Crick, laureat nagrody Nobla w dziedzinie medycyny, po odkryciu budowy nici DNA zajął się wieloma zagadnieniami z dziedziny neurobiologi. W swojej książce „Zdumiewające hipotezy” napisał:
“Ty, Twoje wybory, smutki, radości, wspomnienia, ambicje, osobowość i wolna wola, tak na prawdę nie są niczym więcej jak skutkiem pracy komórek nerwowych i związanych z nimi cząsteczek. To kim jesteś, to tylko zbiór neuronów."
Słynny naukowiec dobitnie przedstawił swój pogląd na sprawę, nad którą dyskusja trwa już od tysięcy lat. Tak silnie jak systemy moralne podkreślają istotę wolnej woli i jej znaczenie, tak znaczna większość naukowców nie uznaje, że twór taki mógłby w ogóle istnieć.
Na obecnym etapie rozwoju nauki, kiedy znamy budowę neuronów i mechanizmy ich działania, pytanie o wolną wolę jest pytaniem o to czym w istocie ona jest. Czy istnieje różnica pomiędzy świadomością, a aktywnością neuronów? Czy można decydować wbrew decyzjom, które podejmuje mózg?
Determinizm
Głównym nurtem w myśli naukowej sprzeciwiającej się istnieniu wolnej woli jest determinizm. Zakłada on, że mózg jest systemem deterministycznym i rządzi się prawami fizyki. Prawdopodobieństwo następstwa każdej przyczyny zawsze wynosi 1. Wszystkie procesy mentalne jak świadomość czy „wolna wola” wynikają z działania komórek mózgu. Każda akcja zostaje wcześniej ustalona, więc wolna wola nie istnieje.
Doktor Neil Levy dyrektor Centrum Neuroetyki w Oxford podejście deterministyczne komentuje:
„ Cały determinizm opiera się o hipotezę, że mózg jest systemem deterministycznym. Jednak nie ma żadnego dowodu, że tak jest. Nie istnieją jeszcze urządzenia czy sposoby, które w wiarygodny sposób mogłyby to zmierzyć. Choć próby są oczywiście podejmowane. Ludzkość spędziła już 2000 lat kłócąc się o determinizm i nie zapowiada się, żeby w najbliższym czasie ta sytuacja miała się zmienić. (…) A co z tezą ze jesteśmy tylko neuronami? Wszystko jest stworzone z czegoś mniejszego. Komputery i samochody złożone są z mniejszych komponentów, a te jeszcze z mniejszych, czy to oznacza, że komputery i samochody nie istnieją? Wolna wola tez może być z czegoś złożona.”
Eksperymenty neurobiologiczne
Pierwszym poważnym zamachem na istnienie wolnej woli był eksperyment Benjamin’a Liebet’a z 1980 roku. Grupa badanych obserwowała zegar z jedną wskazówką poruszający się znacznie szybciej niż normalna wskazówka minutowa. Podłączeni do EEG ( elektroencefalograf), mierzącego aktywność mózgu i EMG(elektromiografu), mierzącego aktywność mięśni, mieli poruszyć ręką w dowolnie wybranym przez nich momencie. W badaniach okazało się, że uczestnik miał świadomość podjęcia decyzji chwilę przed ruszeniem ręką, jednak EEG wskazywał chęć ruszenia ręką, jeszcze zanim badany deklarował moment podjęcia decyzji o jej ruszeniu.
Wiele lat później dzięki technologii rezonansu magnetycznego naukowiecJohn-Dylan Haynes's Profesor z Bernstein Netzwerk Computational Neuroscience, przeprowadził podobny eksperyment, gdzie uczestnicy mogli ruszyć dowolnie wybraną ręką w dowolnym momencie. Rezultaty pokazywały, że na podstawie aktywności mózgu można przewidzieć, którą ręką ruszy uczestnik około 6 sekund przed deklarowanym momentem podjęcia decyzji.
Czytelników zasmuconych wiadomością, że wolna wola nie istnieje Dr Neil Levy uspokaja:
„Wciąż wiemy bardzo mało. Podstawową wątpliwością tego eksperymentu jest ten strasznie długi czas przewidywania decyzji. Bo co z decyzjami podejmowanymi w czasie krótszym niż 6 sekund? A co, jeśli ze względu na informacje z zewnątrz zmienimy zdanie w ciągu tych 6 sekund? Nie ma dowodu na to, że którakolwiek z aktywności mózgu reprezentuje nieodwracalną decyzję. (…) Żaden z tych eksperymentów nie stanowi najmniejszego zagrożenia dla istnienia wolnej woli. Póki nie zostanie stworzona wiarygodna metoda badawcza, wolna wola pozostać musi w rękach filozofów.”
Konieczność
Jednak czy wolna wola jest tak bardzo nie potrzebna, że stale podejmuje się próby udowodnienia braku jej istnienia? Przecież bez względu na ostateczny wynik eksperymentu zasady funkcjonowania człowieka się nie zmienią, a więc i nasze życie nie powinno ulec zmianie. Jak się jednak okazuje obalenie teorii istnienia wolnej woli może przynieść wiele problemów. Badania pokazują, że sama wiara w istnienie wolnej woli jest istotna dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa.
W eksperymencie polegającym na czytaniu na głos zdania zaprzeczającego istnieniu wolnej woli, a następnie odpowiadaniu na pytania jak badany zachowałby się w takiej sytuacji, wykazano, że osoby, które wyparły się wolnej woli znacznie częściej wykazywały antyspołeczne zachowania (np. nie oddanie właścicielowi zgubionego telefonu).
Rozważyć należy także skutki braku wolnej woli. Jeśli takowa nie istnieje, to co z konsekwencjami popełnionych czynów. Czy przestępcy dalej będą odpowiedzialni za zbrodnie, jeśli tak naprawdę nie zadecydowali o jej popełnieniu? A, także czy istnieje, wobec tego różnica pomiędzy przestępstwami popełnionymi z premedytacją i bez?
Czy odpowiedź na pytanie o wolną wolę jest ludzkości naprawdę potrzebna?
Mateusz Wasiak
Źródła:
W oparciu o wykład Dr Neil'a Levy'ego
http://www.centenary.edu
http://www.dichotomistic.com
www.intuition.org
KOMENTARZE