Celowość walidacji metod

Walidacja metod i procedur analitycznych jest podstawowym narzędziem pozwalającym na zapewnienie wysokiej jakości i rzetelności wykonywanych analiz oraz przedstawianych rezultatów przez laboratoria analityczne. Istnieje dosyć powszechne przekonanie, że walidowane są tylko nowe metody, o które ma być poszerzona oferta badawcza danej jednostki. Tak często się dzieje, ale należy pamiętać, że procedurę tę przeprowadza się także w innych przypadkach, m.in.:

* wprowadzania do użytku nowej metody analitycznej,

* rozszerzania zakresu analitycznego dotąd stosowanej procedury lub zmiany jej warunków, np. matrycy oznaczenia,

* transferu metody do innego laboratorium, zmiany wykorzystywanej aparatury lub personelu badawczego,

* wykazania za pomocą kontroli jakości, że metoda jest zmienna w czasie,

* porównania nowej metody analitycznej ze znaną metodą odniesienia.

Cały proces walidacji powinien być odpowiednio zaplanowany, skrupulatnie przeprowadzony oraz zaraportowany. Ilość i rodzaj walidowanych parametrów w danej metodzie zależy od charakteru badań analitycznych, w których zostanie wykorzystana metoda, stawianych restrykcji, założeń granicznych i innych wymagań. Wybór ilości parametrów często stanowi kompromis pomiędzy możliwościami laboratorium, kosztami oraz czasochłonnością całej procedury. Do najczęściej walidowanych parametrów należą: precyzja, dokładność, granica wykrywalności i oznaczalności, specyficzność/selektywność, liniowość oraz zakres pomiarowy.

Wykorzystanie testów statystycznych podczas procedury walidacyjnej

Przeprowadzanie procesu walidacji nieodłącznie wiąże się z otrzymaniem dużej ilości wyników. Zatem pierwszym krokiem po przeprowadzeniu eksperymentów jest opis zebranych danych. Wykorzystanie analizy statystycznej, w tym także testów statystycznych, szereguje otrzymane informacje, pozwala na identyfikację wartości odstających, porównanie wartości średnich lub wariancji. Poniżej wymieniono i krótko scharakteryzowano najczęściej stosowane testy statystyczne.

Test Q-Dixona

Ten rodzaj testu jest wykorzystywany w celu weryfikacji, czy w określonym zbiorze danych nie ma wyniku obarczonego błędem grubym. Aby go zastosować, należy spełnić warunek liczności zbioru, mieszczący się w przedziale od 3 do 10. Za pomocą testu Q-Dixona można odrzucić z danego zbioru tylko jeden wynik. Eliminowana jest wartość pomiarowa, dla której obliczone parametry Q przekraczają wartość krytyczną Qkr odczytywaną z odpowiednich tablic.

Test t-studenta

Test t-studenta stosowany jest w celu porównania istotności różnic dwóch wartości średnich oraz istotności różnic wartości średniej z inną założoną wartością. Warunkiem stosowania testu w pierwszym przypadku jest istotność różnic wariancji wynikająca z testu F-Snedecora. Po wyznaczeniu wartości t i porównaniu jej z wartością krytyczną tkr dokonuje się oceny, czy wyniki różnią się między sobą w sposób statystycznie istotny. Podobny sposób postępowania odnosi się do porównania różnic pomiędzy wartością średniej a założoną wartością. Za pomocą tego testu można także porównywać współczynniki równania regresji liniowej z wartościami zadanymi.

Test F-Snedecora

Za pomocą tego testu porównuje się wartości odchyleń standardowych dla dwóch różnych zbiorów wyników. Należy jednak pamiętać, aby rozkłady tych zbiorów danych były rozkładami normalnymi. Wykorzystanie tego testu sprowadza się do obliczenia wartości parametru F, który następnie porównuje się z wartością krytyczną, odczytaną z tablic (trzeba uwzględnić poziom istotności oraz liczbę stopni swobody). Wartość F mniejsza lub równa Fkr oznacza, że obliczone odchylenia standardowe zbiorów nie różnią się w sposób statystycznie istotny. W przeciwnym przypadku określa się, która z metod jest mniej precyzyjna (dla której wartość odchylenia standardowego jest wyższa).

Jakie są różnice pomiędzy walidacją a weryfikacją metody analitycznej?

Zgodnie z normą PN-EN ISO/IEC 17025:2005, walidacja jest potwierdzeniem, że zostały spełnione wszystkie wymagania pozwalające na osiągnięcie określonego celu z zastosowaniem rozpatrywanej metody badawczej. Bardzo podobna procedura jest podejmowania również podczas weryfikacji metody. Pomimo występowania wielu cech wspólnych pomiędzy walidacją i weryfikacją, należy pamiętać, że są to odrębne pojęcia.

Walidacja pozwala na ocenę danej metody i możliwość jej stosowania w określonych warunkach (zaplecze techniczne laboratorium, kompetencje pracowników itp.). Dostarcza informacji, czy laboratorium spełnia określone wymagania. Jest niezbędna do potwierdzenia poprawności metody oraz jej monitorowania. Uzyskiwane wyniki pomiarów znajdują odniesienie do wzorców i pozwalają na oszacowanie budżetu niepewności pomiarów. Weryfikacja jest natomiast procesem jednorazowym (w przeciwieństwie do walidacji, która jest z założenia procesem ciągłym). Pozwala na sprawdzenie danej metody w laboratorium i potwierdzenie jej wydajności. Przeprowadzana przez laboratorium weryfikacja metod znormalizowanych ma na celu przede wszystkim potwierdzenie, że jest ono w stanie poprawnie je stosować. Etapy przeprowadzania procesu weryfikacyjnego są analogiczne, jak w przypadku walidacji.