Smartfonowe zombie

Prof. Hui Li z Wydziału Edukacji i Rozwoju Człowieka na Education University of Hong Kong zauważył, że dzieci spędzające dużo czasu na grach wideo mogą mieć problemy z formułowaniem zdań i radzeniem sobie z emocjami. Zbyt wiele godzin przed ekranem może doprowadzić do zmniejszenia objętości niektórych obszarów mózgu i wpłynąć na funkcje językowe i kontrolę emocji. Z drugiej strony w wynikach badań znalazły się również dowody na pozytywne aspekty korzystania z urządzeń cyfrowych, takie jak stymulowanie obszarów mózgu odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji przez gry wideo. Dlatego nie sposób jednoznacznie potępić korzystania ze smartfonów, jednak aby nie zrobić sobie krzywdy, trzeba korzystać z nich z umiarem. Długotrwała ekspozycja na bodźce cyfrowe może ingerować w funkcje mózgu, konsekwentnie prowadząc do spowolnienia pamięci roboczej i pogorszenia szybkości reakcji. To może poskutkować problemami z koncentracją i kontrolą nad używaniem urządzeń cyfrowych przez dzieci. Profesor Li porównał mózg dziecka do przeciążonego komputera, w którym nadmierna ekspozycja na cyfrowe bodźce osłabia zdolność do przyswajania informacji z zewnątrz i przeciąża pamięć roboczą. Dodatkowo mózg dziecka staje się bardziej wrażliwy na rozpraszające go dźwięki, co utrudnia skoncentrowanie się na nauce. Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje, aby dzieci poniżej pierwszego roku życia w ogóle nie korzystały z urządzeń cyfrowych, a maluchy w wieku od dwóch do czterech lat – używały ich maksymalnie godzinę dziennie. Badania Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie wykazały jednak, że w Polsce większość dzieci do szóstego roku życia korzysta z urządzeń cyfrowych średnio przez godzinę i 15 minut dziennie.

Dorośli mają problem, aby kontrolować przez ile czasu dziennie ich dzieci korzystają z urządzeń cyfrowych i co więcej – sami ich nadużywają. Badanie „Higiena cyfrowa dorosłych użytkowniczek i użytkowników Internetu w Polsce”, przeprowadzone przez Instytut Cyfrowego Obywatelstwa i Fundację Orange, rzuciło światło na to, jak dorośli Polacy radzą sobie z wyzwaniami związanymi z korzystaniem z urządzeń ekranowych. Badanie przeprowadzone na reprezentatywnej grupie blisko 1,1 tys. polskich internautów wykazało, że większość badanych jest świadoma problemu nadmiernego korzystania z ekranów, a co trzeci stara się ograniczać ich używanie podczas spotkań towarzyskich. Niemal 22% badanych ogranicza liczbę powiadomień, a 14,3% kontroluje czas spędzany przed ekranem. Prawie 2/3 respondentów uważa, że spędza przed ekranem za dużo czasu. To paradoksalnie dobra wiadomość, ponieważ wskazuje na rosnącą świadomość problemu.

Higiena cyfrowa to podstawa

Higiena cyfrowa jest relatywnie nową kompetencją opierającą się na wiedzy i umiejętnościach i mimo że już weszła do debaty publicznej, to jak na razie jest na początkowym etapie rozwoju. Z raportu „Digital 2022” wynika, że 87% polskiego społeczeństwa korzysta z Internetu, a dane Urzędu Komunikacji Elektronicznej wskazują, że 97,2% Polaków używa telefonii komórkowej, korzystając w tym celu głównie ze smartfonów. Tak szeroka skala dobrze obrazuje, jak istotne jest budowanie świadomości na temat higieny cyfrowej i odpowiedzialnego korzystania z urządzeń ekranowych wśród dorosłych. Szczególnie pozytywnym aspektem wyników badania jest to, że blisko 1/3 respondentów świadomie separuje się od telefonu w kontaktach towarzyskich, co wskazuje na rozumienie znaczenia bezpośredniej interakcji i zaangażowania w realne relacje społeczne. Przerwa od ciągłej łączności z cyfrowym światem pozwala na głębsze i bardziej autentyczne doświadczenia międzyludzkie. Prawie 1/5 unika korzystania z urządzeń ekranowych przed snem, co może znacznie poprawić jakość snu i ogólne samopoczucie. Ekspozycja na niebieskie światło emitowane przez ekrany urządzeń elektronicznych przed snem może zakłócać naturalny rytm dobowy organizmu, prowadząc do problemów ze snem.

Te zachowania świadczą o tym, że Polacy coraz bardziej zdają sobie sprawę z tego, jak cyfrowy świat wpływa na codzienne życie oraz ich zdrowie psychiczne i fizyczne. Coraz większa świadomość negatywnych aspektów nadmiernej ekspozycji na technologię cyfrową, takich jak zaburzenia koncentracji, stres cyfrowy, a nawet syndrom wypalenia cyfrowego, prowadzi do bardziej odpowiedzialnego i zrównoważonego korzystania z technologii. W dobie, gdy technologia w coraz większym stopniu przenika wszystkie sfery życia, zdolność do zarządzania czasem spędzanym przed ekranem staje się kluczowa dla zachowania zdrowia psychicznego i utrzymania wysokiej jakości życia. Taka świadomość przekłada się na lepszą równowagę między życiem online a offline, co jest istotne w kształtowaniu zdrowych nawyków cyfrowych, szczególnie wśród młodszych pokoleń dorastających w otoczeniu wszechobecnych technologii. Wychowywanie w świadomości potrzeby balansu między życiem cyfrowym a rzeczywistym jest koniecznie dla rozwoju zdrowych relacji społecznych i dobrego samopoczucia.

Oczywiście, samej technologii nie wolno demonizować, ponieważ to ona jest dowodem i gwarantem rozwoju ludzkości. Naukowcom z Uniwersytetu w Austin udało się np. rozszyfrować fale mózgowe opisujące wymawiane i usłyszane słowa. Zrobili to przy użyciu metody fMRI, czyli funkcjonalnego rezonansu magnetycznego służącego do obrazowania aktywności ludzkiego mózgu. Bez technologii nie byłoby to możliwe. To pierwszy krok w kierunku nieinwazyjnej rekonstrukcji myśli opartej na działaniu mózgu, otwierający nowe perspektywy rozwoju interfejsów na linii mózg – komputer, i zmierzający w kierunku pomocy osobom mającym trudności z mówieniem czy pisaniem.