Prehistoria i czasy antyczne

Historia narzędzi chirurgicznych jest dłuższa niż można się spodziewać. Już w prehistorii wykonywano nieskomplikowane narzędzia z kości, kamieni, a później również z metali i wykorzystywano je w przypadku urazów i porodów, ale i dla celów rytualnych. Niestety niewiele przedmiotów z tego okresu zachowało się czy zostało odpowiednio rozpoznanych. Znajdowano jednakże na przykład skrobaki i wiertła z tego okresu używane do trepanacji czaszki, które w dużym stopniu przypominały te stosowane współcześnie.  

Dzieła Hipokratesa (460-375 r p.n.e.), hieroglify egipskie, dzieła perskie i indyjskie dowodzą, że pierwsze cywilizacje, mimo braku wiedzy na temat prawidłowej anatomii, znały już wiele zabiegów chirurgicznych. Wykonywano wówczas amputacje, operacje plastyczne, wycięcia guzów. W pracach Hipokratesa znajdują się opisy wielu narzędzi takich jak: noże, igły, kleszcze, trepany i sondy, niestety nieopatrzone rysunkami. Na szczęście dużo wiedzy na temat wyglądu ówczesnego instrumentarium wniosły znaleziska z Pompejów.

Średniowiecze

Abulcasis to jeden z największych chirurgów muzułmańskich. Żyjący na przełomie X i XI wieku arabski lekarz był twórcą wielu metod operacyjnych i autorem 30-tomowej encyklopedii Al-Tasrif, która na kilka wieków stała się podstawowym źródłem wiedzy europejskich chirurgów. Jego dzieło zawiera ryciny ponad 200 narzędzi chirurgicznych, m.in. pierwszych prawdziwych nożyczek chirurgicznych z przegubową kontrolą ostrzy. Ekspansja chrześcijaństwa w Europie zahamowała na pewien czas rozwój chirurgii, a co za tym idzie także instrumentarium chirurgicznego. Nauka chrześcijańska, niechętna wobec „ręcznego rzemiosła”, spowodowała, że lekarze zajmowali się bardziej tym, co dziś klasyfikowane jest jako interna niż zabiegami chirurgicznymi. Nawet jeśli wprowadzano wówczas nowe narzędzia, dostępnych jest niewiele informacji na ten temat.

Renesans

W renesansie nowy rodzaj ran, poniesionych w wyniku postrzałów, stał się bodźcem do opracowywania nowych narzędzi i wprowadzania innowacji. Ogromne znaczenie miało też dokładne poznanie anatomii człowieka, dzięki przeprowadzaniu sekcji zwłok. La chirurgie Francoise Jacquesa Guillemeau jest pierwszą pracą, w której ilustracje odwzorowują faktyczne wymiary ówczesnych narzędzi, co jak podaje autor, miało umożliwić i ułatwić ich dokładne wykonanie przez wykwalifikowanych w tym zakresie kowali.

XVII i XVIII wiek

W XVII wieku oprócz samej funkcji użytkowej narzędzi chirurgicznych bardzo istotna stała się sama estetyka wykonania. Dekoracyjne zdobienia uchwytów, materiały takie jak kość słoniowa, heban i srebro oraz ozdobne pokrowce i pudełka - to domena tych czasów. W XVIII wieku wraz ze wzrastającą liczbą i zaawansowaniem budowy narzędzi chirurgicznych zaczęły się pojawiać pierwsze profesjonalne katalogi dla wytwórców instrumentarium zawierające nie tylko wytyczne odnośnie kształtu i wymiarów, ale i opis wykonania i koniecznego oprzyrządowania.

XIX wiek

W XIX wieku wprowadzenie takich prostych narzędzi jak zaciski hemostatyczne i igłotrzymacze wraz z zainicjowaniem przez angielskiego chirurga Listera zasad aseptyki i antyseptyki zrewolucjonizowało techniki operacyjne. Pierwsze endoskopy i gilotyny do migdałków - to jedne z bardzo licznych w tych czasach nowości wśród narzędzi chirurgicznych. Stosowanie termicznej sterylizacji powodowało zniszczenie uchwytów wykonanych z kości słoniowej czy hebanu, dlatego normą stało się wytwarzanie narzędzi w całości metalowych chronionych powłokami niklowymi lub chromowymi.   

XX wiek i współczesność

Po 1925 roku stal nierdzewna zaczęła zastępować inne używane metale i stopy. Narzędzia stały się jeszcze bardziej skomplikowane, a ich budowa i rozmiary różne w zależności od  docelowego organu. Pod koniec lat 80 XX wieku zaczęto wykonywać operacje laparoskopowe, pojawiły się całkiem nowe narzędzia i potrzeba przystosowania klasycznych narzędzi do tego typu operacji. Współczesne trendy to na pewno jak najmniej inwazyjne operacje, a także wykorzystywanie zdobyczy techniki. Roboty medyczne ułatwiające wykonywanie skomplikowanych operacji i telechirurgia umożliwiająca przeprowadzenie operacji na odległość- to coraz częściej obraz współczesnej chirurgii.