Wygląd i występowanie

Rokitnik zaliczany jest do rodziny oliwnikowatych (Elaeagnaceae), a najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem jest rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides). Roślinę spotkać można w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Ma niewielkie wymagania klimatyczno-glebowe. Porasta nawet obszary kwaśne, zasolone, piaszczyste. Posiada charakterystyczny wygląd, w którym wyróżniają się drobne, kuliste owoce, najczęściej pomarańczowe, ściśle zbite na gałęziach. To właśnie te owoce stanowią największe bogactwo rośliny, z nich pozyskiwany jest bowiem cenny olej rokitnikowy.

Skład oleju

Olej otrzymywany jest z nasion lub pulpy owocowej. Zawartość oleju w nasionach waha się w granicach 6–15 proc., natomiast w przypadku pulpy wartość ta wynosi ok. 3–5 proc., przy czym może ona osiągać nawet ponad 13 proc. Olej rokitnikowy należy do najcenniejszych olejów roślinnych z uwagi na niezwykłe bogactwo cennych i unikalnych składników. Są to przede wszystkim kwasy tłuszczowe, tokoferole, karotenoidy, sterole, witaminy, zwłaszcza witamina C, oraz śladowe ilości biopierwiastków, m.in. wapnia, magnezu, fosforu, żelaza. Należy jednak zaznaczyć, że zawartość poszczególnych składników różni się, nieraz bardzo znacząco, w zależności od tego, czy olej pozyskiwany jest z nasion czy pulpy, a także od metody jego tłoczenia, gatunku, a nawet czasu zbioru czy miejsca występowania siedliska rośliny.

Kwasy tłuszczowe

Różnica między olejem z nasion a olejem z pulpy owoców rokitnika szczególnie wyraźnie widoczna jest w przypadku kwasów tłuszczowych, najważniejszych składników oleju. Olej z nasion jest bogaty w kwasy nienasycone, spośród których największy udział przypada na kwas linolowy (typu omega-6) i kwas alfa-linolenowy (typu omega-3). Pierwszy z nich stanowi ok. 30–40 proc. wszystkich kwasów tłuszczowych zawartych w oleju, natomiast drugi – ok. 20–35 proc. Obecne są również kwasy m.in. oleinowy (13–30 proc.), palmitynowy (15–20 proc.) i stearynowy (2–5 proc.). Odmiennie przedstawia się skład oleju z pulpy, w którym dominuje kwas palmitooleinowy (typu omega-7). Olej rokitnikowy jest jednym z najważniejszych źródeł tego kwasu. Stanowi on nawet 54 proc. obecnych w oleju kwasów tłuszczowych. Kolejne miejsca zajmują: kwas palmitynowy (17–47 proc.), oleinowy (2–35 proc.) i linolowy (5–16 proc.).

Karotenoidy

Zawartość karotenoidów jest zdecydowanie większa w przypadku oleju z pulpy niż oleju z nasion. Nic dziwnego – związki te odpowiadają za barwę owoców rokitnika. Całkowita ilość karotenoidów w oleju z nasion wynosi ok. 20 mg/100 g, podczas gdy w oleju z pulpy waha się ona w granicach od ok. 350 mg/100 g do nawet ok. 520 mg/100 g. W tej grupie związków największy procentowy udział przypada na beta-karoten (15–55 proc.). Obecny jest również alfa-karoten, gamma-karoten, likopen, zeaksantyna.

Sterole

Głównym sterolem oleju rokitnikowego jest beta-sisterol. Jego zawartość w oleju z nasion wynosi ok. 599–748 mg/100 g, natomiast w oleju z pulpy – ok. 522–577 mg/100 g. W składzie wyróżnić można też m.in. campesterol i stigmasterol.

Tokoferole

Cennym źródłem tokoferoli, czyli witaminy E, są zarówno nasiona, jak i pulpa z owoców rokitnika. W grupie tej dominuje alfa-tokoferol. Jego zawartość w przypadku oleju z nasion waha się w granicach ok. 121–223 mg/100 g, natomiast w przypadku oleju z pulpy jest to ok. 101–220 mg/100 g.   

Działanie i zastosowanie

Dzięki niezwykle bogatemu i zróżnicowanemu składowi olej wykazuje korzystny wpływ na skórę, znajdując zastosowanie w dermatologii i kosmetologii. Olej przede wszystkim przyspiesza regenerację skóry i proces gojenia ran, łagodzi stany zapalne i ból. Jedno z badań potwierdzających te właściwości przeprowadzone zostało w szpitalu w Xian w Chinach. W badaniu wzięło udział 32 osoby, w tym 19 mężczyzn i 13 kobiet. Olej z nasion rokitnika nakładano na poparzenia 3–4 razy dziennie. Pozytywne efekty zaobserwowano zarówno w przypadku oparzeń pierwszego, jak i drugiego stopnia – skóra zagojona, bez blizn.

Olej rokitnikowy ma silne działanie antyoksydacyjne, jego stosowanie opóźnia więc procesy starzenia skóry oraz wzmacnia naczynia krwionośne. Olej łagodzi podrażnienia, wspomaga leczenie egzem, a z uwagi na działanie antybakteryjne i przeciwzapalne zalecany jest w przypadku trądziku. Ponadto nawilża i wygładza skórę oraz chroni ją przed szkodliwym wpływem promieniowania UVB. Olej znajduje zastosowanie jako składnik preparatów do skóry suchej, łuszczącej się, wrażliwej z osłabionymi naczynkami. Sprawdza się w kosmetykach do każdego typu cery oraz w kosmetykach do pielęgnacji ciała i włosów – zalecany jest m.in. w przypadku łupieżu i podrażnionej skóry głowy. Dostępny jest w postaci gotowych preparatów (balsamów, kremów, mleczek itd.) bądź w formie płynnej do samodzielnej produkcji kosmetyków. Za granicą popularne są stosowane doustnie suplementy z olejem rokitnikowym.

Olej rokitnikowy bez wątpienia zasługuje na uwagę. Spektrum jego działania jest bardzo szerokie i możliwe, że dzięki przyszłym szczegółowym badaniom zostaną odkryte i potwierdzone kolejne właściwości tej substancji.

Na podstawie:

A. Ranjith, C. Arumughan, K. Sarin Kumar, R.C. Sawhney, V. Singh, V.V. Venugopalan, Fatty Acids, Tocols and carotenoids in pulp oil of three sea buckthorn species (Hippophae rhamonides, H. salicifolia and H. tibetana) grown in the Indian Himalayas, JAOCS, 83: 359–364, 2006.

Baoru Yang, Heikki Kallio, Composition and physiological effects of sea buckthorn (Hippophae) lipids, Trends in Food Science & Technology, 13: 160–167, 2002.

Raj Kumar, G. Phani Kumar, OP Chaurasia and Shashi Bala Singh, Phytochemical and Pharmacological Profile of Seabuckthorn Oil: A Review. Research Journal of Medicinal Plant, 5: 491-499, 2011.

Sea-Buckthorn – A Promising Multi-Purpose Crop For Saskatchewan– Agriculture and Agri-Food Canada, www.agr.gc.ca.

S. Cenkowski, R. Yakimishen, R. Przybylski, W.E. Muir, Quality of extracted sea buckthorn seed and pulp oil, Canada Biosystems Engineering, 48: 3.9–3.16, 2006.

Zhao Yisheng, Clinical effects of Hippophae seed oil in treatment of 32 burn cases, Hippophae, 7: 36–37, 1994.

Oprac. Małgorzata Przybyłowicz