Posiada zbadany profil bezpieczeństwa, stosowany miejscowo nie powoduje alergii i może być używany w preparatach kosmetycznych. Jest jednak surowcem złożonym, delikatnym i wrażliwym na obróbkę. Należy to uwzględnić zarówno na etapie produkcji surowca, jak i podczas projektowania formuły kosmetycznej z jego zawartością. Kwestią sporną pozostaje humanitarność pozyskiwania surowca.

Sposób pozyskiwania jadu pszczelego

Apitoksyna (jad pszczoły miodnej) jest trucizną wydzielaną przez pszczoły w celu obrony przed drapieżnikami. Po użądleniu człowieka pszczoła ginie, ponieważ nie jest w stanie wyciągnąć żądła z ludzkiej skóry, natomiast użądlenie innego owada nie powoduje u niej żadnej szkody. Zdolność żądlenia posiadają pszczoły robotnice oraz pszczela matka, trutnie nie mają żądeł. Gruczoł jadowy wykształca się w trzecim tygodniu życia robotnicy. Aby produkować jad, musi ona odżywiać się pyłkiem, bez niego wytworzenie apitoksyny nie jest możliwe. Podczas jednego ukłucia pszczoła miodna wstrzykuje jedną międzynarodową jednostkę jadu pszczelego (ok. 0,01 mg płynnej apitoksyny, po wysuszeniu jest to 10 µg czystego jadu). Pszczele produkty są bardzo różnorodne i trudne do standaryzacji, również jad różni się w zależności od gatunku pszczoły, jej wieku, występowania na szerokości geograficznej czy czynników atmosferycznych. W czasie zbioru miodu przez pszczoły jest najbardziej aktywny. Podczas jednego sezonu można uzyskać od pszczelej rodziny 1 g apitoksyny. Na świecie produkcją jadu i rozwijaniem metody jego pozyskiwania zajmuje się niewielu wytwórców. W Polsce jedyną firmą o takim profilu działań jest BBH Biotech. O stopniu skomplikowania tej metody może świadczyć fakt, że stworzenie urządzenia, które ją wykorzystuje, zajęło zespołowi z Poznania blisko trzy lata.

Skład jadu pszczelego

Świeżo pozyskany jad pszczeli jest gęstą, przezroczystą cieczą o kwaśnym pH i składa się w 88% z wody i tylko ok. 0,1 µg suchego jadu. Jego lotne składniki to estry: octan izoamylowy, propionian izoamylowy i maślan izoamylowy. Natomiast suchy jad to głównie białka i peptydy, których jest ok. 80%. Niedawna analiza metodą chromatografii cieczowej wykryła łącznie 102 białka i peptydy w jadzie pszczelim. Białka stanowią najbardziej aktywne substancje występujące w apitoksynie, która jest złożoną mieszaniną związków, a badania dotyczące jej składu chemicznego wciąż trwają.

Przykładowe składniki jadu pszczelego to:

• melityna (melittin) – główny polipeptyd jadu pszczelego. To jemu apitoksyna zawdzięcza większość swoich właściwości. Stanowi 40-75% jego suchej masy i składa się z 26 reszt aminokwasowych. Wykazuje działanie biologiczne, farmakologiczne i toksyczne. Jest odpowiedzialna za rozkład i zabijanie komórek oraz ból po użądleniu;
• apamina (apamin) – najmniejsza neurotoksyna. Stanowi 2-3% suchej masy jadu pszczelego i ma odczyn alkaliczny;
• hialuronidaza (hyaluronidase) – enzym odpowiedzialny za rozkład kwasu hialuronowego i innych złożonych polisacharydów w tkankach;
• kwaśna fosfataza (acid phosphataze) – glikoproteina, nietoksyczna i odporna na wysokie temperatury.

Apitoksyna jako surowiec kosmetyczny

W analizie polskich naukowców opublikowanej w styczniu 2020 r. można znaleźć opis metody przetwarzania apitoksyny do produkcji leków i kosmetyków. Polega ona na wstępnym oczyszczeniu, rozpuszczeniu w wodzie, wirowaniu oraz poddaniu liofilizacji i schłodzeniu. Tak powstały proszek może być dodany do formulacji stosowanych miejscowo. Zarejestrowany do sprzedaży jest również roztwór jadu pszczelego w kwaśnym buforze fosforanowym z substancją konserwującą. Zanieczyszczenie jadu jest związane z obecnością pyłku, propolisu, wosku oraz ewentualnie innych produktów pszczelich. Zawartość zanieczyszczeń może być różna, np. obecność wosku jest wyższa wiosną i wczesnym latem, a propolisu – późnym latem. Pyłek, wosk i propolis znajdują również zastosowanie w kosmetologii. Zazwyczaj przy prawidłowym zoptymalizowaniu procesu pozyskiwania jadu zawartość wosku i propolisu jest znikoma. Jednocześnie oba te zanieczyszczenia nie wpływają negatywnie na działanie i właściwości aplikacyjne kosmetyku. Technologia dokładnego i gruntownego oczyszczania jest droga i czasochłonna, niesie też ryzyko obniżenia aktywności białek i peptydów apitoksyny. Wykorzystywana jest głównie w przypadku surowca stosowanego w celach medycznych, gdzie roztwór musi posiadać zawsze te same właściwości i podlega standaryzacji.