Obecnie coraz większa jest świadomość na temat bezpieczeństwa kosmetyków, w tym prewencji przed pewnymi składnikami, które do tej pory były bardzo powszechnie stosowane. Ważnymi tematami w dziedzinie wykorzystania toksykologii w kosmetologii są: mikrobiologia, ksenobiotyki, metody oceny działania produktów kosmetycznych czy hodowle komórkowe.

Aspekty prawne

Istotnym elementem rozwojowym w toksykologii kosmetyków w krajach UE było wprowadzenie zakazu stosowania badań na zwierzętach z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych, które obowiązuje od 11 września 2004 r. (Dyrektywa Rady 86/609/EWG w celu ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych i doświadczalnych). Wedle Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiego ocena bezpieczeństwa produktu kosmetycznego przewodzona jest przez Safety Assessora – specjalistę ds. oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych. Wymogiem wykonywania tego zawodu jest ukończenie studiów wyższych, np. w dziedzinie farmacji, toksykologii lub zbliżonej do wymienionych kierunków. Safety Assessor musi być na bieżąco z aktualną wiedzą i obowiązującymi przepisami prawnymi.

Badanie czystości mikrobiologicznej produktów kosmetycznych

Jednym z najważniejszych elementów kontroli jakości i bezpieczeństwa kosmetyków jest badanie mikrobiologiczne. Głównym celem tego badania jest ocena czystości mikrobiologicznej poprzez wykrycie drobnoustrojów uznanych za groźne. Badania kosmetyków pod kątem czystości mikrobiologicznej mają decydujący wpływ na to, czy dany produkt będzie dopuszczony do obrotu. Badana jest:

• ogólna liczba drobnoustrojów (bakterii mezofilnych oraz drożdży i pleśni),

• obecność Pseudomonas aeruginosa,

• obecność Staphylococcus aureus,

• obecność Candida albicans,

• obecność Escherichia coli.

Podczas tego typu badań trzeba mieć na uwadze podział produktów na te, które cechują się wysoką podatnością na zakażenia, czyli te o wysokiej zawartości wody, o obniżonej zawartości wody oraz przeznaczone dla dzieci i na okolice oczu. Natomiast w przypadku drugiej grupy o niskim ryzyku mikrobiologicznym mowa o produktach, których pH jest powyżej 10 i poniżej 3 i których skład oparty jest na rozpuszczalnikach (lakierach do paznokci).

Czynniki wzmagające narażenie na ksenobiotyki we współczesnych produktach kosmetycznych

W większości kosmetyki stosowane są na skórę, jednak istnieje możliwość dostania się ich do organizmu w inny sposób, np. drogą pokarmowa, w przypadku stosowania pomadek i past do zębów oraz płynów do higieny jamy ustnej. Ponadto składniki perfum, lakierów do paznokci i do włosów przedostają się drogą inhalacyjną. Tutaj warto zaznaczyć, że to kobiety w większości są narażone na ksenobiotyki. Niezależnie od drogi podania wchłanianie ksenobiotyków zależne jest m.in. od masy cząsteczkowej, stężenia, stopnia jonizacji oraz ukrwienia miejsca, w którym zachodzi absorbcja. U mężczyzn jednak również wzrosło w ostatnich latach narażenie na ksenobiotyki, ze względu na to, że częściej i chętniej sięgają po produkty kosmetyczne. Na ksenobiotyki narażone są już także niemowlęta w wyniku stosowania od pierwszych dni życia produktów, takich jak nawilżane chusteczki lub produkty przeciwko odparzeniom skóry. Istotną informacją jest to, że główną funkcję ochronną przed ksenobiotykami pełni bariera naskórkowa. Zmiany w jej budowie oraz zaburzone funkcjonowanie wpływają na zwiększenie przenikania substancji toksycznych. Dlatego wchłanianie kosmetyków jest zależne od stanów patologicznych skóry, jej wieku oraz przerwania ciągłości naskórka i mechanicznego usuwania naskórka.

Metody oceny działania produktów kosmetycznych

Kosmetolodzy w swojej pracy wielokrotnie stają przed problemem związanym z oceną działania produktów kosmetycznych. Do wykorzystywanych podstawowych metod oceniających działanie danego produktu kosmetycznego zaliczamy:

• metodę z wykorzystaniem probantów – badania aplikacyjne oparte na ankietach,

• metodę trwałości produktu – badanie mikrobiologiczne i badania kinetyki,

• ocenę ekspertów – np. perfumiarzy,

• metody dermatologiczne,

• metody chemiczne oraz fizyczne zajmujące się analizą ilościową i jakościową produktu.

Badania z udziałem hodowli komórkowych to badania umożliwiające nie tylko ocenę bezpieczeństwa stosowania produktów kosmetycznych, ale też ocenę aktywności innowacyjnych substancji. Są to bardzo wymagające badania, ponieważ potrzebują odpowiednio przygotowanego laboratorium i wyspecjalizowanej kadry. Tego typu badania prowadzą do innowacyjnego rozwoju nowych substancji, a przede wszystkim – ulepszania istniejących. Istotne jest to, że badania z wykorzystaniem hodowli komórkowych pozwalają na wyodrębnienie i wykluczenie substancji, która może być niepożądana. Dlatego jedną z zalet tego badania jest oszczędność czasu i wcześniejsza modyfikacja receptury kosmetycznej.

Podsumowanie

Toksykologia kosmetyków to przyszłość nowoczesnej kosmetologii. Pomimo że jest jeszcze mało popularnym tematem/działem toksykologii, branża coraz prężniej rozwija się w tym kierunku. Toksykologia kosmetyków stawia na jakość i bezpieczeństwo produktów kosmetycznych, które są niezastąpionym elementem zarówno w pracy kosmetologa przy profesjonalnych zabiegach kosmetologicznych, jak i w odpowiedniej pielęgnacji domowej.