Choroby powiązane z zespołami paraneoplastycznymi 

Skóra to nasz największy narząd, a układ immunologiczny skóry, czyli SALT, jest częścią układu odpornościowego organizmu i bierze udział w wielu reakcjach odpornościowych. Zaburzenia funkcjonowania SALT obecne są w etiopatogenezach wielu chorób ogólnoustrojowych. Odpowiednie zidentyfikowanie zmian skórnych stwarza możliwość wczesnego rozpoznania i leczenia różnych schorzeń, bardzo często autoimmunologicznych oraz nowotworowych. Choroby skóry, które mogą być powiązane z zespołami paraneoplastycznymi i współistnieć z nowotworzeniem, obejmują m.in.:

* zespół Sweeta,

* rozsiane kępki żółte,

* zespół żółtych paznokci,

* rogowacenie ciemne,

* zespół Bazexa,

* rybią łuskę nabytą.

Wiele nowotworów narządów wewnętrznych może (ale nie musi) być powiązanych ze zmianami skórnymi. Zespoły paraneoplastyczne mogą wskazywać na chorobę nowotworową i pojawić się jeszcze przed jej rozpoznaniem. Istotne jest łączenie faktów – intensywność i szybkość powstawania zmian na skórze oraz inne występujące objawy.

Podłoże i dermatologiczne objawy zespołów paraneoplastycznych

Dermatozy to grupa schorzeń obejmujących skórę i jej przydatki. Zmiany chorobowe mogą dotyczyć wszystkich warstw skóry, mieć różną etiologię i przebiegać także ze stanem zapalnym. Dermatozy mogą mieć podłoże: bakteryjne, wirusowe, pasożytnicze, alergiczne oraz genetyczne. Choroby tkanki łącznej, zmiany hormonalne lub skórne po lekach również mogą doprowadzić do występowania dermatoz skórnych. Przyczyną zespołów paranowotworowych jest samo pojawienie się nowotworu, a choroba powoduje zaburzenia autoimmunologiczne deponowane w naskórku oraz warstwie naskórkowo-skórnej i naczyniach, stąd powstawanie zmian skórnych, które wcale nie muszą świadczyć o przerzutach. Charakterystycznymi dermatologicznymi objawami zespołów paraneoplastycznych są zmiany skórne, które mogą występować w różnej postaci, m.in.:

* wysypki (często może występować w postaci zlewnej),

* owrzodzeń,

* nadżerki,

* pęcherzy.

Charakterystyka wybranych zmian skórnych

Zespół Sweeta, czyli ostra gorączkowa dermatoza neutrofilowa, jest wynikiem zwiększonych białych krwinek (leukocytów). Ten zespół paranowotworowy charakteryzuje pojawienie się grudek i guzków na twarzy i tułowiu. Są one rumieniowate i bolesne oraz tworzą nieregularne, ale wyraźnie odgraniczone blaszki. Dodatkowo mogą wystąpić pęcherzyki. Natomiast histologicznie zespół Sweeta wyróżnia się naciekiem zapalnym zawierającym neutrofile, które występują w górnej warstwie skóry właściwej. W badaniach wykazano, że wśród 448 osób z zespołem Sweeta u 96 jednocześnie rozpoznano nowotwór, m.in. żołądkowo-jelitowy lub układu moczowo-płciowego.

Do zmian paraneoplastycznych należą kępki żółte, które są brązowo-żółtymi blaszkowatymi zmianami, występującymi na powiekach, bocznych częściach szyi, tułowiu oraz zgięciach stawów. W wielu przypadkach powiązane są ze zwiększonym stężeniem lipidów w surowicy. Mogą współistnieć z cukrzycą. Rozsiane płaskie normolipemiczne kępki żółte mogą być związane z gammapatią monoklonalną, ziarniniakiem grzybiastym i innymi chorobami limfo- i mieloproliferacyjnymi.

Kolejną zmianą skórną zespołu paraneoplastycznego jest zespół żółtych paznokci – YNS. Paznokcie są pogrubiałe, żółte i bardzo powoli rosną. Mogą być widoczne reakcje zapalne, rumień oraz obrzęk. Tego typu zmiany bardzo często powiązane są z chorobami autoimmunologicznymi, np. reumatoidalnym zapaleniem stawów czy schorzeniami tarczycy. Świadczyć też mogą o raku piersi, oskrzeli, chłoniaku bądź raku endometrium.

Rogowacenie ciemne to kolejna reakcja skórna należąca do zmian paraneoplastycznych, która cechuje się hiperpigmentacją skóry i połączona jest nadmiernym rogowaceniem. Charakteryzuje się pogrubiałą skórą, symetrycznym przebarwieniem zgięć stawowych, często zajmuje też pachy, pachwiny, krocze oraz okolice pępka i sutków. Jest typowym objawem insulinooporności, chociaż może być też powiązany z rakami jamy brzusznej.

Zespół Bazexa (łuszczycopodobna dermatoza) to łuszczycowe blaszki koloru fioletowego bądź czerwonego, które mogą występować na grzbiecie nosa, palców, a także na płatkach usznych. Dodatkowo w obrębie paznokci mogą pojawić się paronychia i dystrofia. Zespół Bazexa może charakteryzować się złuszczaniem skóry głowy, ale także rąk i stóp. Jest znamienny dla nowotworów układu oddechowego, pokarmowego i raka kolczystokomórkowego głowy i szyi. W 63% przypadków zmiany skórne o rok wyprzedzają rozpoznanie nowotworu.

Rybia łuska nabyta to kolejny rodzaj zespołu paraneoplastycznego. Towarzyszy ona ziarnicy złośliwej, mięsakowi Kaposiego oraz rakowi płuc i szyjki macicy. Rybia łuska w zależności od stanu zaawansowania może także wystąpić w chorobach tarczycy, sarkoidozie oraz niedożywieniu, a także jako skutek uboczny przyjmowania niektórych leków (np. triparanolu). Zmiany skórne mogą być ograniczone do tułowia i kończyn bądź rozprzestrzenione na całym ciele. Rybia łuska nabyta charakteryzuje się występowaniem romboidalnych łusek, uniesionych ponad powierzchnię skóry. Każda odmiana rybiej łuski charakteryzuje się uszkodzeniem bariery naskórkowej.

Kolejną zmianą, która ma nas uczulać, jest nagły wysyp brodawek łojotokowych. Sama w sobie występująca brodawka nie jest niczym niepokojącym, natomiast ich nagłe pojawienie się w większej ilości powinno wzbudzić niepokój. Masywny wysiew brodawek łojotokowych nazwany jest objawem Lasera-Trelata. Występuje w ciągu jednego roku przed wykryciem gruczolakoraków żołądka, raka sutka lub płuca.

Może też nagle wystąpić nabyte owłosienie meszkowe – porost włosów lanugo na całym ciele bądź na twarzy. Takie objawy mogą świadczyć o raku płuca albo jelita.