Skóra głowy podczas chemioterapii może być napięta, wysuszona, zaczerwieniona, wrażliwa, tkliwa. Chemioterapia, a następnie czas odrostu włosów, może się dodatkowo wiązać z uczuciem ściągnięcia skóry głowy, świądem, powolniejszym odrostem włosów. Obecnie nie istnieją sprecyzowane zalecenia terapeutyczne dotyczące zapobiegania utracie włosów po chemioterapii, jednak dziedzina onkotrychologii jest pomocą dla pacjentów onkologicznych i cały czas się rozwija. Celem kuracji onkotrychologicznej jest właściwa pielęgnacja skóry głowy, jej intensywne nawilżenie i odżywienie, a jeśli zajdzie potrzeba – również stymulowanie procesu wzrostu włosów, ale to w odpowiednim czasie i w bezpieczny sposób. Trzeba być ostrożnym z zabiegami i stosowanymi substancjami. Istotna jest diagnostyka stanu skóry głowy i włosów przeprowadzona przez specjalistę i dobranie na jej podstawie spersonalizowanej terapii trychologicznej. 

W większości przypadków kuracja wiąże się z zastosowaniem dopasowanych produktów podczas codziennej pielęgnacji domowej, możliwe są również bezpieczne zabiegi gabinetowe. Przykładem być infuzja tlenowa oraz masaż skóry głowy. W planie pielęgnacji domowej trycholog dobiera kosmetyki z odpowiednimi składnikami do przesuszonej/wymagającej skóry głowy pacjenta onkologicznego, czyli szampony, odżywki, maski, koncentraty itp. W szamponach wykorzystuje się korzystne działanie wyciągów roślinnych, np. z korzenia rzodkwi czarnej (rzodkwi zwyczajnej) i liści rozmarynu. Aby najszybciej odzyskać włosy po zakończonej chemioterapii, istotne jest regularne oczyszczanie i dotlenianie ujść mieszków włosowych, dzięki czemu tworzy się odpowiednie warunki do wzrostu włosów. Dlatego prawidłowo ukrwiona skóra głowy jest elementem terapii trychologicznej, która będzie zapewniać odrost włosów. Osiągnąć to można poprzez wykonywany regularny, delikatny peeling i masaż skóry głowy w połączeniu z odpowiednimi składnikami aktywnymi przeznaczonymi do terapii onkotrychologicznej.

Zalecane składniki w terapii onkotrychologicznej

Podczas leczenia onkologicznego skóra głowy zazwyczaj jest podrażniona i daje odczucie swędzenia oraz pieczenia i w tym przypadku zalecane są preparaty z alantoiną. Składnik ten odpowiada za utrzymanie właściwej hydratacji warstwy rogowej, dodatkowo redukuje świąd i wspomaga gojenie się ewentualnych podrażnień spowodowanych np. nadmiernym drapaniem. Alantoina wykazuje wysokie bezpieczeństwo terapii, co jest istotne w pielęgnacji skóry onkologicznej – nie alergizuje, nie powoduje dodatkowego podrażnienia, co świadczy, że preparaty zawierające alantoinę polecane są również wspomagająco w terapii chorób skóry przebiegających z zaburzeniem rogowacenia lub uszkodzeniem naskórka, takich jak atopowe zapalenie skóry, wyprysk kontaktowy, łuszczyca, owrzodzenia czy oparzenia. Mowa tu także o radioterapii w leczeniu onkologicznym. 

Witamina E (tokoferol) pomaga utrzymać dobrą kondycję skóry głowy, intensywnie nawilża i natłuszcza skórę głowy, stosowana jest również w olejkach do włosów ze względu na wspomniane właściwości nabłyszczające.

Witamina B5 (kwas pantotenowy) regeneruje skórę głowy i odbudowuje włosy zniszczone, wnika głęboko w łuskę włosa i przede wszystkim – wykazuje właściwości przeciwzapalne, dlatego zalecana jest do leczenia dermatoz skóry głowy.

Mocznik (urea) w kosmetykach trychologicznych ma funkcję humektantu. To substancja o działaniu nawilżającym, która w naturalny sposób produkowana jest przez ludzki organizm. W odpowiednim stężeniu jest substancją nawilżająca, mająca zdolność przenikania przez warstwę rogową naskórka. Działa keratoplastycznie (zmiękcza warstwę rogową). Urea jest bezpieczny do stosowania w produktach kosmetycznych. Cosmetic Ingredient Review (CIR) w 2005 r. uznał mocznik za bezpieczny składnik produktów kosmetycznych.

Komentarz ekspertki Magdaleny Plichty *

Łysienie anagenowe to rodzaj niebliznowaciejącego łysienia z nagłą, rozlaną utratą włosów spowodowaną bezpośrednim działaniem czynnika, który upośledza lub przerywa aktywność mieszków włosowych w fazie anagenu, czyli wzrostu włosa. Zazwyczaj jest ono odwracalne i odrost włosów następuje ok. 2-6 miesięcy po ustąpieniu czynnika, który je wywołał. Utrata włosów może obejmować nie tylko owłosioną skórę głowy, ale również twarz, kończyny, pachy oraz włosy łonowe. Odrastające włosy mogą być:

* takie same, jak przed leczeniem,

* ciemniejsze, silniejsze, grubsze i bardziej kręcone,

* cienkie, suche i łamliwe, dystroficzne (zmieniają strukturę).

Są też wyjątkowe sytuacje trwałej utraty włosów. W Polsce i w wielu innych krajach znane są tzw. onkoczepki. To system chłodzenia skóry głowy zapobiegający wypadaniu włosów podczas leczenia chemioterapią. Dochodzi tu do miejscowego obkurczania naczyń krwionośnych skóry głowy. Dzięki temu uzyskuje się czasowe zmniejszenie przepływu krwi przez jej obszar, a to zdecydowanie ogranicza dawkę chemioterapeutyku, który dociera do macierzy włosa. Terapia odbywa się z zachowaniem procedur bezpieczeństwa, które chronią przed powstawaniem odmrożeń. Niestety nie ma pełnej gwarancji skuteczności działania tego systemu. Zależy ona od różnych czynników, m.in. rodzaju podawanego leku. Możliwość zastosowania onkoczepka ustalana jest z lekarzem.

Utrata włosów to w wielu przypadkach problem wyglądu fizycznego, a także silny stres wpływający na sferę emocjonalną pacjentów, zwłaszcza kobiet, gdyż włosy są istotnym aspektem utożsamianym z urodą. Ważne jest, aby zawsze mieć na względzie stan zdrowia i bezpieczeństwo pacjentów w ich wyjątkowej sytuacji. Temat ten staje się powszechny i jest coraz częściej podejmowany w środowisku medycznym, trychologicznym, kosmetologicznym, dietetycznym czy fizjoterapeutycznym. Potrzebna jest interdyscyplinarność zespołu specjalistów. Dzięki temu, korzystając ze wsparcia osób posiadających odpowiednie kompetencje i kwalifikacje, pacjenci onkologiczni mogą liczyć na właściwą i skuteczną pomoc.

Komentarz ekspertki Julitty Siemiątkowskiej **

Pielęgnacja skory głowy pacjentów onkologicznych jest sporym wyzwaniem dla kosmetologów i trychologów. Znając podłoże problemów skórnych u pacjentów, można dobrać odpowiednią terapię, aby zredukować przykre skutki choroby. Ważne jest odpowiednie dopasowanie pielęgnacji zarówno domowej, jak i w gabinecie trychologicznym. Najważniejsze jest nawilżanie i natłuszczanie skóry głowy, dzięki któremu można zniwelować nieprzyjemne odczucia związane ze świądem oraz pieczeniem. Celem składników aktywnych zawartych w składzie preparatów trychologicznych jest zadbanie o płaszcz hydrolipidowy oraz stan mikrobiomu.

Podsumowanie

Ze względu na zbyt małą ilość doniesień naukowych postępowanie trychologiczne wobec pacjentów onkologicznych nie doczekało się jeszcze ujednoliconych standardów. Trzeba ze szczególną ostrożnością stosować substancje i odpowiednio je dobierać. Wymagana jest tutaj wiedza zarówno z chemii, jak i fizjologii skóry leczonej onkologicznie.

--

* Magdalena Plichta – trycholog z licencją Polskiego Stowarzyszenia Trychologicznego oraz dietetyk. Wykładowca na studiach z zakresu trychologii w Wyższej Szkole Zdrowia w Gdańsku oraz na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym. Specjalista neuromasażu trychologicznego, szkolona przez dr Sławę Połoczańską-Godek. Ukończyła IV stopnie zaawansowanych szkoleń Well Concept Weroniki Stępnik. Członkini Polskiego Stowarzyszenia Trychologicznego. Współtwórczyni warsztatu z trichoskopii podczas Ogólnopolskiej Konferencji PST. Swoją wiedzę i umiejętności pogłębia, biorąc udział w specjalistycznych szkoleniach oraz konferencjach organizowanych przez znanych i cenionych specjalistów.

** Julitta Siemiątkowska – kosmetolog, trychlog, fizjoterapeutka, wykładowca akademicki na kierunku Trychologia, autorka publikacji trychologicznych, m.in. pierwszej w Polsce książki związanej z trychologią (Zarys trychologii kosmetycznej), popularyzatorka trychologii kosmetycznej Polsce. Prowadziła gabinety trychologiczno-fryzjerskie w Stargardzie i Warszawie. Obecnie rozwija firmę Trichomed, która jest wyłącznym dystrybutorem marki Vivipharma w Polsce.