Fot. Dr Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska, źródło: eNewsroom

Ftalany są stosowane przy produkcji bardzo szerokiej gamy wyrobów – przeznaczonych zarówno dla użytkowników zawodowych, jak i ogółu konsumentów. Są to m.in. kosmetyki, leki, urządzenia medyczne, ubrania, tworzywa sztuczne, opakowania do żywności, środki czyszczące, tusze drukarskie czy materiały budowlane. Zagrożenie zwiększa fakt, że podczas produkcji, transportu, wyrobu produktów lub ich niewłaściwej utylizacji ftalany mogą przenikać do gleby, wody i powietrza. Ponadto obecność ftalanów stwierdzono np. w produktach żywnościowych, co jest związane z migracją tych związków z opakowań do przechowywanej w nich żywności. Z kolei parabeny należą do bardzo popularnych i często stosowanych konserwantów w kosmetyce i lekach. Są obecne w kremach, mydłach, perfumach i dezodorantach, środkach do pielęgnacji włosów, golenia i depilacji, makijażu, paznokci oraz kremach z filtrami UV. Parabeny znalazły też zastosowanie w kroplach do oczu oraz maściach. Jednym z podstawowych celów badań prowadzonych w tym zakresie w Pracowni Toksykologii CIOP-PIB jest dostarczenie wiedzy i podniesienie świadomości zagrożeń wynikających z łącznego działania wybranych substancji chemicznych. Może się to stać przyczynkiem do poprawy warunków pracy i zmniejszenia liczby osób narażonych na niebezpieczne mieszaniny. 

– Łączne narażenie na substancje chemiczne, które nas otaczają, może bardzo utrudniać nam życie zarówno zawodowe, jak i funkcjonowanie w życiu prywatnym. Jednoczesne narażenie na więcej niż jedną substancję może powodować nieoczekiwane efekty zdrowotne za sprawą występujących między nimi interakcji. W naszym laboratorium badaliśmy in vitro interakcje między ftalanami i parabenami, czyli tymi substancjami, które są spotykane w preparatach kosmetycznych, lekach, produktach chemicznych. Interakcje, w których wyniku następowało nasilenie działania toksycznego (synergizm), zaobserwowaliśmy w badanych mieszaninach zawierających ftalany, powszechnie występujące w środowisku pracy i życia, takich jak kosmetyki, tworzywa sztuczne, ubrania czy materiały budowlane oraz parabeny, czyli środki konserwujące zapobiegające rozwijaniu się bakterii w kosmetykach czy lekach. Przykładem pozazawodowego zagrożenia wynikającego z działania łącznego substancji chemicznych może być nawet zażywanie kapsułki o kontrolowanym czasie uwalniania, gdzie w skład otoczki wchodzi ftalan, który powleka kapsułkę, aby w ściśle określony sposób uwalniała lek. Wtedy mamy już do czynienia z dwoma substancjami chemicznymi, które mogą wchodzić między sobą w interakcje, a synergizm ich działania toksycznego, występujący również przy narażeniu na niewielkie dawki, może stać się nawet przyczyną zatrucia – mówi serwisowi eNewsroom dr Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska z Pracowni Toksykologii Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego.

Ze względu na powszechność substancji chemicznych nie tylko w środowisku pracy badania tego problemu są prowadzone obecnie w ramach V etapu programu wieloletniego „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy", finansowanego w latach 2020-2022 w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju i koordynowanego przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy.