Farba do włosów narodziła się na początku XX w. we Francji, w laboratorium Eugene’a Schueller’a i nosiła nazwę L’Aureale. Od niej wzięła się doskonale nam znana nazwa L’Oréal. Ówczesna farba do włosów składała się z 4 składników: aniliny, azotanu srebra, pirogalolu i octanu ołowiu. Ryzyko stosowania aniliny było już w tamtych czasach znane, ale oceniano, iż efekty uboczne występują jedynie u ok. 5% użytkowników, stąd Schueller otwarcie zalecał na opakowaniu wykonywanie próby uczuleniowej. Dziś anilina, halogenowane i sulfonowane pochodne aniliny oraz jej sole są na liście związków zakazanych do stosowania w kosmetykach zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 1223/2009.

Zanim ojciec koncernu L’Oréal opracował recepturę farby do włosów, kasztanowo-brązowy kolor uzyskiwano dzięki hennie. Henna, czyli sproszkowane liście lawsonii (Lawsonia inermis L.), znana była już starożytnym Egipcjanom i Masajom. Inne naturalne źródła barwników to np.: łupiny orzecha włoskiego, zawierające juglon, indygo czy pędy dębu. Starożytne Rzymianki w celu ukrycia siwizny stosowały mikstury z oślej lub cielęcej krwi gotowanej w oliwie. Sposobem na zmianę barwy włosów było również moczenie ołowianych grzebieni w kwaśnym winie czy nakładanie na skórę głowy mieszanek z zawartością arsenu i kadmu, dziś absurdalne, biorąc pod uwagę toksyczność wspomnianych metali ciężkich.

Wymagania, jakie dziś stawia się farbom do włosów, to przede wszystkim bezpieczeństwo – farby nie mogą podrażniać, wywoływać reakcji alergicznych, w składzie farb nie może być przekroczeń dozwolonych wartości metali ciężkich. Poza tym powinny charakteryzować się odpornością na czynniki środowiska, odpowiednim stopniem krycia i zapewniać trwały efekt.

Rynek farb do włosów

Ogólnie mówiąc, produkty do koloryzacji włosów dzielą się na trzy typy: farby do koloryzacji trwałej, półtrwałej i preparaty zmywalne, pozostające na włosach do ośmiu myć. Produkty do koloryzacji trwałej sprzedają się najlepiej, stanowią pod względem wartościowym 90,7% kategorii. Wartość sprzedaży farb do włosów w okresie maj 2012 r. – kwiecień 2013 r. wynosiła około 0,5 mld zł. Koloryzacja włosów nie jest już domeną salonów fryzjerskich, proces ten z powodzeniem można wykonać w domu. Preparaty do domowej koloryzacji włosów przyjmują postać kremu lub pianki. Gęsta konsystencja kremu i specjalny aplikator umożliwiają precyzyjne rozprowadzenie preparatu, pianka natomiast jest wygodna przy farbowaniu włosów długich i gęstych.

Mechanizm farbowania włosów

Kolor włosów warunkowany jest obecnością pigmentów eumelaniny i feomelaniny wytwarzanych w melanocytach. Pierwszy pigment w reakcji z tyrozyną wykazuje barwę czarną lub brązową, drugi determinuje barwę żółtą. W celu trwałej zmiany koloru włosów wykorzystuje się syntetyczne barwniki oksydacyjne, są to bezbarwne związki, które w obecności utleniacza reagują ze sobą, dając w efekcie wysokocząsteczkowe barwne związki. Barwniki syntetyczne można podzielić na prekursory i czynniki sprzęgające. Proces farbowania oksydacyjnego przebiega w środowisku alkalicznym, poza punktem izoelektrycznym keratyny. Jony OH- powodują pęcznienie keratyny, rozpuszczają płaszcz lipidowy i rozchylają łuski włosowe, a wszystko to ułatwia wnikanie do wnętrza włókna włosa składników barwnika. Do związków wykorzystywanych w procesie oksydacyjnego farbowania włosów należą: diaminy aromatyczne, parafenylenodiamina, araminofenol i rezorcinol. Diaminy aromatyczne, po przeniknięciu do spęczniałej keratyny, poddawane są procesowi utleniania, w następnym etapie produkty utleniania diamin sprzęgają się z innymi niskocząsteczkowymi składnikami, tworząc wysokocząsteczkowe barwne połączenia. Tak powstały barwnik jest cząsteczką zbyt dużą, aby dyfundować z wnętrza włosa, w związku z czym niemożliwe jest jego usunięcie metodami mechanicznymi. Jako czynniki sprzęgające się z utlenioną postacią diaminy aromatycznej mogą być zastosowane np. nadmiar diaminy użytej w pierwszym etapie farbowania włosów czy inna diamina aromatyczna.

Proces półtrwałego farbowania włosów przeprowadza się najczęściej przy udziale barwników: nitrowych, azowych lub antrachinonowych, natomiast farbowanie krótkotrwałe wykonuje się za pomocą barwników anilinowych, które nie wnikają do wnętrza włosa, lecz adsorbują się na jego powierzchni.
Rozjaśnianie włosów możliwe jest w wyniku oksydacyjnego zniszczenia melanin. Proces przebiega w środowisku alkalicznym, które zwiększa stopień hydratacji keratyny, ułatwiając tym samym dostęp utleniacza oraz wywołując kurczenie się melanin. Skutkiem ubocznym procesu jest utlenianie się siarki w mostkach disiarczkowych keratyny do trwałych mostków disulfonylowych.

Pielęgnacja włosów farbowanych

Koloryzacja włosów odbija się niekorzystnie na ich kondycji. Czynniki spulchniające unoszą łuski włosów, dezorganizują ich dachówkowatą strukturę, przez co włosy są osłabione, podatne na przesuszenie, uszkodzenia mechaniczne, bardziej łamliwe. Szampony, odżywki i maski do włosów zawierają w składzie czynniki kondycjonujące, mające za zadanie przywrócić włosom połysk, gładkość i właściwy stopień nawilżenia. Kationowe związki powierzchniowo-czynne, do których zaliczają się m.in.: Behentrimonium Chloride, Cetrimonium Chloride czy Quaternium-22, niosą ze sobą ładunek dodatni, mający powinowactwo do ujemnie naładowanych centrów na powierzchni włosa, i zapobiegają puszeniu. Ponadto związki te pokrywają powierzchnię włosa wygładzającym, lipofilowym filmem. W składzie kosmetyków przeznaczonych do pielęgnacji włosów farbowanych znajdziemy: naturalne oleje, ceramidy, proteiny, wyciągi roślinne i, obarczone niesłusznie złą sławą, silikony, zapewniające połysk i miękkość w dotyku oraz substancje chroniące przed blednięciem koloru i uszkodzeniami wywołanymi promieniowaniem UV. Jako czynnik regenerujący włosy po zabiegach rozjaśniania stosuje się pantenol, który doskonale wnika w głąb włókna włosa, zapewniając optymalny poziom nawilżenia. Najnowsze doniesienia dotyczą możliwości zastosowania biofilmów tworzonych przez mikroorganizmy jako remedium na uszkodzenia wywołane czynnikami chemicznymi.

Koloryzacja włosów budzi kontrowersje ze względu na inwazyjny wpływ na włókno włosa, dlatego też przemysł kosmetyczny stale pracuje nad opracowaniem nowych technologii, zwiększających bezpieczeństwo i minimalizujących uszkodzenia włókna włosa.