Łysienie w trakcie chemioterapii kwalifikuje się jako łysienie anagenowe (dystroficzne), czyli takie, w którym zostaje zablokowana faza wzrostu włosa poprzez działanie silnych toksyn – cytostatyków. Działają one na szybko dzielące się komórki, a więc uszkadzają zarówno komórki rakowe, jak i cebulki włosów. Dlatego onkokosmetologia ma za zadanie łagodzić skutki uboczne leczenia oraz przywrócić równowagę skóry. Powinna charakteryzować się całościowym podejściem do pacjenta, w tym uwzględniać ułożenie planu pielęgnacyjnego, dobór odpowiednich technik zabiegowych w gabinecie kosmetologicznym i kosmetyków w pielęgnacji domowej. Celem onkokosmetologii i onkotrychologii jest ponadto edukacja zarówno pacjentów, jak i specjalistów zajmujących się leczeniem nowotwotów.

Skóra pacjenta onkologicznego

Pielęgnacja skóry onkologicznej jest bardzo wymagająca. Podczas różnych metod leczenia, do których należą m.in. wspomniane chemio-, radio- lub hormonoterapia, cierpi skóra całego ciała. Mogą wówczas pojawić się niepożądane zmiany skórne. W przypadku chemioterapii mogą wystąpić dolegliwości w postaci: rumienia, nadmiernego łuszczenia się, uczucia ściągnięcia skóry, nadmiernej wrażliwości i szorstkości oraz świądu. Dodatkowo może pojawić się trądzik i nasilenie wcześniejszych problemów skórnych, kiedy ktoś borykał się np. z atopowym zapaleniem skóry. Natomiast w przypadku płytki paznokciowej zmiany mogą dotyczyć: zanokcicy (bakteryjnego zakażenia), onycholizy (oddzielenia się płytki), spowolnionego wzrostu paznokci, kruchości płytki i jej deformacji. Po radioterapii do najczęściej występujących zmian zaliczamy: uszkodzenie gruczołów łojowych, przebarwienia, teleangiektazje, pieczenie, zaczerwienienie oraz naruszenie naczyń krwionośnych. Osoby leczone onkologicznie zmagają się również z wypadaniem włosów lub łysieniem. I tu na pomoc przychodzi onkotrychologia. Skóra głowy po leczeniu onkologicznym jest odwodniona, może występować świąd i bardzo często odrastające włosy różnią się od występujących przed leczeniem – rosną proste, a wcześniej były kręcone, rosną jasne, a wcześniej były ciemne.

Substancje w produktach do pielęgnacji domowej – co stosować, co wykluczyć?

Warto zaopatrzyć się w produkty zawierające: alantoinę, pantenol, kwas hialuronowy, mocznik (w stężeniu 10%, ponieważ ma działanie nawilżające), wyciąg z owsa, olej z wiesiołka, wyciąg z lnu, cholesterol, ceramidy oraz skwalan. Należy z kolei unikać składników, takich jak: retinol, kwas salicylowy, kwasy AHA (w szczególności o wysokich stężeniach), olejki eteryczne, a także substancje zapachowe, pochodne formaldehydu i alkoholu (chyba że w formulacji występuje jako promotor przenikania).

Wskazówki w pielęgnacji domowej dla pacjenta onkologicznego

* Stosuj proszki do prania przeznaczone dla dzieci (ze względu na skład).

* Unikaj zarówno gorącej, jak i bardzo zimnej wody. Jeśli masz wybór, lepszy będzie prysznic niż kąpiel w wannie.

* Nie używaj gąbek i myjek do ciała, które mogą być siedliskiem bakterii.

* Stosuj bawełniany ręcznik (dobrej jakości) i nie trzyj nim ciała, a delikatne przykładaj do skóry. Do miejsc z dużym podrażnieniem używaj ręcznika jednorazowego.

* Unikaj ubrań ze sztucznych materiałów.

* Aplikuj produkty nawilżające do pielęgnacji ciała zarówno rano, jak i wieczorem (po prysznicu), a dodatkowo (w razie potrzeby) na wybrane okolice częściej.

* Obserwuj skórę po myciu – to jak wygląda po osuszeniu będzie wskazówką gdyby któryś z kosmetyków Ci nie służył lub gdyby ze skórą coś się działo.

* Pamiętaj o pielęgnacji płytki paznokciowej, tzn. natłuszczaniu i nawilżaniu olejkami.

* Zmywaj lakier wyłącznie zmywaczem bez acetonu.

* Poza produktami dedykowanymi dla pacjentów onkologicznych szukaj preparatów przeznaczonych dla osób borykających się z atopowym zapaleniem skóry. Mają one za zadanie: nawilżać, natłuszczać, regenerować, odbudowywać i wzmacniać barierę naskórkową/płaszcza hydrolipidowego oraz tworzyć okluzję.

Wskazówki w pielęgnacji skóry głowy pacjenta onkologicznego

* Przed przystąpieniem do chemioterapii zalecane jest obcięcie włosów, aby okres przejściowy, gdy zaczną wypadać, uczynić niepozornym.

* Dobrze jest używać miękkiej szczotki do włosów.

* W trakcie leczenia onkologicznego, korzystając ze słońca, trzeba osłonić głowę np. chustą bądź turbanem, ponieważ w ten sposób można zadbać o skórę głowy i odrastające włosy – chronimy je przed promieniowaniem UV.

* Odradza się farbowanie włosów i stylizację przez kilka miesięcy po całkowitym odrośnięciu włosów.

* Jeśli nie ma przeciwskazań, rekomendowany jest masaż skóry głowy – to manualna stymulacja w celu wzmocnienia i poprawy jakości włosów. Masaż polepsza również ukrwienie skóry głowy.

* Warto też udać się do trychologa, ponieważ w ustaleniu prawidłowej pielęgnacji pacjenta onkologicznego istotna jest trichoskopia – badanie skóry głowy kamerą wykonywane w gabinecie trychologicznym. Celem terapii trychologicznej jest wprowadzenie takiej pielęgnacji, żeby odrastający włos był bardziej odżywiony, miękki w dotyku i bardziej elastyczny. Zabiegi trychologiczne mogą przyspieszyć porost włosów i przede wszystkim – poprawić stan skóry głowy oraz samopoczucie pacjenta.

Komentarz eksperta – mgr. inż. Sebastiana Tatarka

Bardzo istotne w przypadku pacjentów onkologicznych jest kompleksowe spojrzenie. Sytuacja chorych zmienia się w czasie leczenia i po nim. Dlatego tak ważne jest za każdym razem przeprowadzanie pełnego wywiadu i oceny stanu skóry. W ten sposób mamy właściwy obraz i możemy zapewnić odpowiednie dobranie procedury zabiegowej oraz polecić dedykowane kosmetyki do pielęgnacji domowej. Chciałbym jednak zwrócić mocno uwagę na fakt, o którym nie mówi się często przy tym temacie. Pielęgnacja w przypadku chorych powinna rozpocząć się jeszcze przed leczeniem onkologicznym. Dzięki temu możemy znacząco wpłynąć na zminimalizowanie efektów ubocznych, które pojawiają się już w trakcie leczenia oraz po nim. Kosmetolog, trycholog czy podolog, mając od pacjenta informacje na temat choroby, może wdrożyć pielęgnację jeszcze przed leczeniem.

No właśnie, i tu kolejna istotna rzecz – pacjenci często nie chcą mówić o chorobie, szczególnie jeśli jest to rak. W polskim społeczeństwie istnieje pewna stygmatyzacja. Dlatego nie chcą oni ujawniać takich informacji. To tylko pokazuje, jak ważna jest edukacja i dialog społeczny. Salony, gabinety, SPA i kliniki to właściwa przestrzeń do uświadamiania. Dzięki temu pomagamy im się otwierać, budujemy zaufanie. Aby jednak zostać nim obdarzonym, sami specjaliści branży beauty muszą posiadać odpowiednią wiedzę. Potrzebują wiedzieć nie tylko, jakie programy zabiegowe stosować, ale również jak rozmawiać, nie wpadając w sieć trudnych emocji.

Psychologiczne aspekty choroby nowotworowej dotyczą nie tylko samych chorych – ich rodzin, bliskich, także specjalistów branży beauty. Pacjent onkologiczny jest wymagający, ale również bardzo wdzięczny i lojalny. Specjalista powinien stworzyć własny plan (procedurę) obsługi takich osób. Należy w nim zawrzeć także elementy psychologiczne, tj. trudną rozmowę, przyzwolenie na emocje, płacz w trakcie wizyty. To pomaga dobrze przygotować się na przeprowadzenie wizyty. Przede wszystkim nie można bać się chorych na nowotwory. Niestety funkcjonuje tu nadal sporo mitów. To także misja, jaką wyznaczam sobie – odczarowanie sposobu myślenia o chorych na nowotwory i raka. Tak, to nie to samo! Dlatego specjalnie wymieniam obok siebie te dwie nazwy. Każdy rak jest nowotworem złośliwym, ale nie każdy nowotwór jest rakiem.

--

Mgr inż. Sebastian Tatarek – ekspert i konsultant branży beauty & health, szkoleniowiec i wykładowca, CEO w firmie COSMED Consulting. Od ponad 20 lat związany m.in. z branżą kosmetyczną i kosmetologiczną, medyczną i farmaceutyczną. Wprowadził na rynek swoje marki, uruchomił salony usług beauty, opracował i wdrożył nowatorskie koncepty biznesowe. Przeprowadza audyty, szkoli i wprowadza rozwiązania zwiększające rentowność, przygotowuje i wdraża strategie biznesowe. Wiedzę z zakresu pacjenta onkologicznego w branży usług beauty przekazuje od 2017 r. Od tego czasu realizuje w tym zakresie własne szkolenia, jest zapraszany jako ekspert na branżowych wydarzeniach oraz autor specjalistycznych publikacji. W 2019 r. został zaproszony do współudziału w publikacji naukowej „Pielęgnacja kosmetologiczna pacjenta onkologicznego”, w której został autorem działu „Obsługa pacjenta onkologicznego w salonie usług beauty”. Opracował również linie kosmetyków dedykowanych dla pacjentów onkologicznych w ramach projektów dla różnych marek kosmetycznych. Od kilku lat prowadzi także warsztaty, szkolenia oraz działania społeczne w ramach projektu OnkoBeauty.