Masła roślinne to grupa lipidów charakteryzująca się półstałą konsystencją przypominającą tradycyjne masło. Składają się głównie z trójglicerydów i estrów kwasów tłuszczowych o łańcuchach długości zwykle 12-22 atomów węgla. Wykazują różnorodne właściwości kosmetyczne jednak łączy je bardzo dobra zdolność natłuszczania, zmiękczania skóry i tworzenia  na jej powierzchni warstwy ochronnej. Większość maseł można stosować w czystej formie jako domowy kosmetyk jednak zazwyczaj występują w roli składnik tłuszczowego emulsji preparatów kosmetycznych.

Ciepłe rejony Azji, od suchych aż po tropikalne i wilgotne, obfitują w rośliny oleiste, z których pozyskuje się masła kosmetyczne.  Do naturalnie występujących maseł azjatyckich zaliczamy Kokum, Mowrah, Sal i masło mango pochodzące z obszaru Indii oraz masło Illipe wywodzące się z Malezji.

Masło kokum , zwane również masłem goa  otrzymywane jest z pestek owoców drzewa Garcinia indica rosnącego w wiecznie zielonych lasach tropikalnych i sawannach Indii. Średniej wielkości purpurowy owoc zawiera 5-8 pestek, które poddaje się suszeniu, obiera ze skórki a białożółty miąższ pestkowy rozdrabnia na pastę i gotuje z wodą, zbierając z powierzchni wytrącający się tłuszcz.

Oczyszczony tłuszcz jest barwy białej, nie posiada zapachu. W temperaturze pokojowej utrzymuje stałą, twardą konsystencję (topi się w 38-40^oC), co czyni go jednym z bardziej stabilnych, obok masła kakaowego,  tłuszczów.  Jest bogaty w glicerydy kwasu oleinowego  i stearynowego oraz witaminę E .

Masło Kokum stosuje się od wieków w medycynie ajurwedyjskiej oraz tradycyjnej kosmetyce hinduskiej jako środek regenerujący suchą, popękaną skórę pięt i ust. Koi podrażnienia , przyspiesza gojenie ran i poparzeń.  Jest efektywne w leczeniu owrzodzeń, w tym trądziku (ma działanie ściągające i antybakteryjne).  Wykazuje bardzo dobre właściwości emoliencyjne, a przy tym nie jest komedogenne (nie zatyka porów skóry) i  nie pozostawia lepkiej warstwy.

Tłuszcz ten znajduje zastosowanie w emulsjach kosmetycznych, zarówno do pielęgnacji skóry twarzy (m.in. w preparatach na trądzik oraz do skóry bardzo suchej),  całego ciała oraz stóp i dłoni. Dodaje się go również do mydeł oraz preparatów do pielęgnacji włosów. Ze względu na swój skład kwasów tłuszczowych oraz stabilność, coraz częściej stosuje się go jako zamiennik masła kakaowego.

Tabela 1. Skład kwasów tłuszczowych w maśle kokum [% wagowe]

 Kolejnym  roślinnym tłuszczem półstałym pochodzącym z tropikalnej Azji  jest masło mango. Wytwarza się je z obranych pestek owocu rośliny Mangifera indica, uprawianej w tym celu głównie w Indiach.  Miąższ pestek suszy się a następnie poddaje ekstrakcji.

Gotowy produkt charakteryzuje się półstałą, miękką konsystencją (temperatura topnienia 35^oC), białą  barwą i słodkawym zapachem. Masło mango zawiera  średnio 7,7,-10,6% tłuszczów, w tym znaczne ilości kwasu oleinowego, stearynowego, palmitynowego i linolowego. Obfituje w tokoferole (witamina E), tokotrienole, witaminę A, a także fitosterole (β-sitosterol, stigmasterol, kampesterol ) i tri terpeny. Tak  bogaty skład nadaje temu tłuszczowi obiecujące własności prozdrowotne.

Tłuszcz ten słynie z bardzo dobrych właściwości  emoliencyjnych (natłuszczających) i zmiękczających skórę; coraz częściej zastępuje  w preparatach kosmetycznych emolienty na bazie parafiny.  Ponieważ zawiera znaczny udział frakcji niezmydlającej, efektywnie chroni skórę przed promieniowaniem UV.  Działa antyoksydacyjnie i przeciwstarzeniowo (zawiera fitosterole i witaminę A); spłyca zmarszczki. Masło mango, zapobiega  także powstawaniu rozstępów, przyspiesza gojenie ran, łagodzi wysypki i egzemy oraz przeciwdziała łuszczeniu się skóry suchej.

Z racji miękkiej konsystencji masło to łatwo wprowadza się do receptur  jak i może być stosowane samodzielnie w domowym zaciszu oraz łączone z innymi olejami. Dodatkową jego zaletą jest słodki, przyjemny zapach.  Znajduje ono zastosowanie zarówno w emulsjach kosmetycznych (mleczkach, balsamach, kremach, także  promieniochronnych) jak i mydłach, oraz preparatach do pielęgnacji włosów. Pozostawia skórę jedwabiście gładką i miękką.

Tabela 2. Skład kwasów tłuszczowych w maśle mango

Nieco mniej znanym egzotycznym tłuszczem roślinnym jest masło Mowrah, zwane również Mahua.  Pochodzi z nasion (pestek) drzewa Madhuca latifolia, występującego w centralnym obszarze Indii. Roślina ta rośnie dziko jak również jest uprawiana celem pozyskania owoców, kwiatów nasion oraz drewna. Same nasiona zawierają aż 58% tłuszczu.  Masło jest ekstrahowane z wnętrza nasion i poddawane dalszemu przetwarzaniu obejmującemu rafinację.

W wyniku tych procesów otrzymuje się białożółte masło o łagodnym przyjemnym zapachu. W temperaturze pokojowej utrzymuje stałą konsystencję jednak pod wpływem dotyku topi się i mięknie. Dzieje się tak, ponieważ w  porównaniu z opisanymi wcześniej masłami, Mowrah charakteryzuje się znacznie niższą temperaturą topnienia (29-31^oC). 

Masło to jest bogate odznacza się wysoką zawartością kwasu oleinowego, stearynowego oraz  innych kwasów jedno- i wielonienasyconych,  a także fitosteroli  (głownie Δ5-avenasterolu i β-sitosterolu) i witaminy E (α-,β-, i γ-tokoferoli). Tak bogaty skład pozwala wnioskować właściwościach prozdrowotnych i antyoksydacyjnych masła Mowrah.

W Indiach Mowrah stosowane jest zarówno w kosmetyce jak i kuchni. Stosowane zewnętrznie wykazuje doskonałe działanie regeneracyjne, zmiękczające i emoliencyjne.  Zapobiega przesuszaniu i pękaniu skóry, wspomaga leczenie wielu jej chorób. Zapobiega powstawaniu zmarszczek i  pozwala zachować skórze elastyczność. Stosowane „od wewnątrz” również odżywia skórę, działa antyoksydacyjnie i przeciwstarzeniowo, wzbogaca organizm w wartościowe kwasy tłuszczowe.

Masło to pojawia się w recepturze kosmetycznej jako składnik  emulsji pielęgnacyjnych, mydeł, a nawet podkładów do makijażu i środków piorących. Ze względu na miękką konsystencję i łatwą topliwość dobrze wprowadza się do preparatów, jak również może być stosowany na skórę w stężeniu 100% - jako naturalne masło.

Biorąc pod uwagę skład oraz właściwości sensoryczne, masło Mowrah może w najbliższym czasie pozyskać rzesze fanów także poza Azją.

Tabela 3. Skład kwasów tłuszczowych w maśle  Mowrah [%]

]W  Południowo-Wschodniej Azji, na wyspie Borneo (Malezja) rośnie drzewo Shorea stenoptera, z którego pozyskuje się masło Illipe.  Nasiona (orzechy) tej rośliny są wyposażone w „skrzydełka” umożliwiające ich przenoszenie z dala od drzewa. Opadłe nasiona zbiera się, suszy na słońcu a następnie rozdrabnia w specjalnych młynkach oddzielając przy tym okrywy nasienne. Uzyskany miąższ poddaje się tłoczeniu.

Masło Illipe jest jasnożółtym ciałem o półstałej konsystencji i łagodnym, orzechowym aromacie. Charakteryzuje się dość niską temperaturą topnienia, w przedziale 34-38^oC. Mimo że w temperaturze pokojowej jest dość twarde w porównaniu z innymi masłami, topi się w bezpośrednim kontakcie ze skórą co poprawia jego zdolność aplikacyjną. Illipe, podobnie jak masło mango i masło Kokum, charakteryzuje się zbliżonym składem kwasów tłuszczowych do masła kakowego (kwas palmitynowy, stearynowy, oleinowy i linolowy).

Stosowane jest od wieków przez rdzennych mieszkańców Borneo, Dajaków, zarówno do użytku zewnętrznego jak i w tradycyjnej kuchni (dodatek do ryżu). Masło Illipe posiada doskonałe właściwości nawilżające, wygładza skórę i zapobiega jej odwodnieniu tworząc delikatny film ochronny. Ponadto tłuszcz ten zapobiega powstawaniu zmarszczek i degeneracji komórek skóry oraz przywraca jej elastyczność. Ze względu na dość twardą konsystencję, Illipe polecane jest jako dodatek do mydeł i pomadek do ust. Dodatkowo wprowadza się je do emulsji do pielęgnacji skóry twarzy i ciała, podkładów oraz masek do włosów.  W Polsce spotkać je można zwłaszcza w kosmetykach luksusowych; jest do masło dość rzadko spotykane i pozyskiwane w stosunkowo małym nakładzie z Racji obszaru bytowania Shorea stenoptera.

Tabela. 4 Skład kwasów tłuszczowych w maśle Illipe [%]

Jako ostatniemu warto przyjrzeć się masłu Sal pochodzącemu z Indii. Wytwarzane jest z nasion drzewa Shorea robusta, poddawanych ekstrakcji i rafinacji. Gotowe masło  jest kremowej jasnej barwy, niemalże nie posiada zapachu i charakteryzuje się gładką gęstą konsystencją, przyjemną w użytkowaniu.  Zawiera głównie kwas stearynowy i oleinowy. Dzięki małej zawartości kwasów wielonienasyconych jest odporne na utlenianie. Podobnie jak Illipe, mimo stałej konsystencji, topnieje w kontakcie ze skórą i łatwo się rozprowadza.

W tradycji indyjskiej stosowane jest głównie jako składnik mydeł, jednak wprowadza się je także do emulsji do pielęgnacji skóry oraz odżywek do włosów. Poprawia teksturę emulsji, stosowane jako zamiennik masła kakaowego.  Wygładza skórę, natłuszcza ją i zmiękcza, jest bardzo dobrym emolientem.  Przeciwdziała procesom degeneracji komórek skóry i utracie jej elastyczności.

Tabela 5. Skład kwasów tłuszczowych w maśle Sal [%]

Podsumowując tropikalne lasy Azji oferują szeroką gamę naturalnych środków do pielęgnacji  ciała. Masła roślinne pochodzenia tropikalnego są nie tylko surowcami bogatymi w cenne składniki bioaktywne ale również przyjemnymi w użytkowaniu.  W następnej części, zapoznać się będzie można z równie bogatą grupą maseł pochodzących z Ameryki Południowej.

Małgorzata Graczykowska