W zależności od udziału białka ludzkiego w budowie przeciwciała wyróżnia się:
-
Ig mysie (w nazwie leku końcówka – momab)
-
Ig chimeryczne (50-90 % białka ludzkiego – w nazwie końcówka – ksymab)
-
Ig humanizowane (ok. 95 % białka ludzkiego – w nazwie końcówka – zumab)
-
Ig ludzkie (w całości złożone z białka odpowiadającego ludzkiemu).
Tabel 1: Przykłady produktów leczniczych na bazie przeciwciał monoklonolanych w leczeniu nowotworów
|
Nazwa handlowa
|
Nazwa genryczna
|
Firma
|
Rodzaj MCA
|
Wskazanie
|
Działanie
|
|
Erbitux
|
Cetuksymab
|
Imclone
|
Chimeryczne
|
rak jelita grubego, rak szyi i głowy
|
anty- EGFR
|
|
Rituxan
|
Rituksymab
|
Genentech
|
Chimeryczne
|
chłoniaki złośliwe
|
anty-CD20
|
|
CAMPATH
|
Alemtuzumab
|
Genzyme
|
Humanizowane
|
przewlekła białaczka limfatyczna CLL
|
anty-CD52
|
|
Avastin
|
Bewacyzumab
|
Genentech/Roche
|
Humanizowane
|
rak jelita grubego
|
anty-VEGF
|
|
Mylotrag
|
Gentuzumab/
Ozogamicin |
Wyeth
|
Humanizowane
|
ostra białaczka szpikowa AML
|
anty-CD33
|
|
Herceptin
|
Traztuzumab
|
Genentech
|
Humanizowane
|
rak piersi
|
anty-HER2/ERBB2
|
|
Bexxar
|
I-tositumomab
|
Corixa
|
Mysie
|
chłoniaki
|
anty-CD20 + I-131
|
|
Zevalin
|
Y-ibrytumomab
tiueksetan |
Biogen Idec
|
Mysie
|
chłoniaki nieziarniste
|
anty-CD20 + Y-90
|
W leczeniu nowotworów złośliwych przeciwciała mogą działać:
-
aktywując różne mechanizmy immunologiczne – np. cytotoksyczność komórkową zależną od przeciwciał lub cytotoksyczność zależną od dopełniacza;
-
nasilać apoptozę;
-
blokować określony receptor dla czynnika wzrostu;
-
niszczyć komórki nowotworowe przez związaną z przeciwciałem toksynę lub pierwiastek promieniotwórczy.
Pierwszym zarejestrowanym przeciwciałem monoklonalnym w onkologii był rituksymab (Rituxan) skierowany przeciwko antygenom CD20, które obecne są na powierzchni dojrzewających limfocytów B oraz chłoniaków złośliwych B-komórkowych. Jest to immunoglobulina IgG1.
Kolejnym lekiem jest traztuzumab (Herceptin) stosowanym w leczeniu guzów litych i skierowanym przeciwko receptorowi HER2/ERBB2, którego liganiem jest naskórkowy czynnik wzrostu EGF. Lek stosuje się w leczeniu raka piersi.
Przeciwciała monoklonalne stosuje się leczeniu nieziarniczych chłoniaków o mniejszym stopniu złośliwości (ang. indolent non-Hodgkin’s lymphoma- iNHL). Aktualnie terapia rozwija się w trzech kierunkach:
-
nieskoniugowane MCA (np. anty-CD20 – Rituksymab, Rituxan, IDEC-C2B8, anty-CD52- Campath-1H)- indukują apoptozę przez aktywację mechanizmów efektorowych gospodarza oraz aktywność własna cytolityczną;
-
MCA koniugowane z izotopami promieniotwórczymi (anty-CD20 + Y-90- Zevalin, anty-CD20 + I-131 – Bexxar) – uszkodzenie komórek rakowych za pomocą promieniowania alfa, beta lub gamma;
-
MCA skoniugowane z toksynami bakteryjnymi lub roślinnymi (np. połączenie Fab’ przeciw CD20 i łańcucha rycyny –Fab’-RFb4-dgA.
Wśród możliwych terapii antynowotworowych obecnie prowadzi się intensywne badania ukierunkowane na hamowanie czynników angiogennych, czyli umożliwiających powstawanie naczyń krwionośnych odżywiających guzy. Do takich leków należą przeciwciała anty-VEGF (przeciw czynnikowi wzrostu śródbłonka naczyń) i anty-bFGF (przeciw czynnikowi wzrostu fibroblastów).
Obecnie prowadzone są badania nad lekiem Avastin (bewacyzumab - humanizowane przeciwciało monoklonalne anty-VEGF). Zarówno badania II jak i III fazy, potwierdziły wzrost skuteczności leczenia raka jelita grubego .
Erbitux (cetuksymab) jest skierowany przeciwko receptorowi EGFR w leczeniu raka jelita grubego, nowotworach głowy i szyi oraz raku płuca. Jest to chimeryczne przeciwciało monoklonalne zarejestrowane w Unii Europejskiej, dostępne w Polsce.
W projektowaniu nowych leków tego typu należy zwrócić uwagę na cel molekularny w komórkach guza oraz identyfikację chorych, którzy mogliby potencjalnie odnieść korzyść z leczenia. Opracowywanie takich „celowanych”, skierowanych wybiórczo w stosunku do czynników odpowiedzialnych za rozwój nowotworu leków jest przyszłością w terapii antynowotworowej.
Oprac: Kasia K.
Źródło:
1. „Terapie celowane w onkologii” R. Dziadziuszko, J. Jassem, Onkologia- podręcznik dla studentów i lekarzy, Maedical Press Gdańsk 2003, wyd. 2
2. „Zastosowanie przeciwciał monoklonalnych w leczeniu nieziarnistych chłoniaków o mniejszym stopniu złośliwości”, P.Boguradzki, Współczesna Onkologia, 2001; vol. 5; 4: 156-160
3. „Mechanizmy przerzutowania i molekularne markery progresji nowotworów złośliwych. I. Rak jelita grubego” Maciej S. Wideł, Maria Wideł, Postępy Hig Med. Dosw., 2006; 60: 453-470
KOMENTARZE