Rozpoczynając pisanie artykułu poświęconego Panu Profesorowi Bernardowi Zabłockiemu wspomnieniami sięgam do roku 1962, w którym, jako studentka III roku mikrobiologii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Łódzkiego, słuchałam wykładów Pana profesora z mikrobiologii szczegółowej. Następnie były wykłady z immunologii, seminaria, praca magisterska, której promotorem był Pan Profesor oraz prace naukowe wykonywane wraz z Panią Profesor Teresą Gościcką i Panem Docentem Januszem Gościckim, w kierowanym przez Pana Profesora zespole naukowym. Moje własne wspomnienia o Panu Profesorze wzbogacone zostały faktami zasłyszanymi podczas częstych rozmów z kolegami, którzy wcześniej niż ja rozpoczęli z Nim współpracę.

        Prof. dr hab. czł. rzecz. PAN, dr h.c. Uniwersytetu Łódzkiego, Bernard Zabłocki urodził się 1 stycznia 1907 roku, w Nowogródku. Był absolwentem Wydziału Chemii Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. Zainteresowania naukowe tematyką bakteriologiczną rozbudził w Panu Profesorze B. Zabłockim światowej sławy prof. dr Ludwik Hirszfeld, podczas wspólnej pracy w Dziale Bakteriologii i Medycyny Doświadczalnej Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie. Za najlepszy sposób pogłębienia wiedzy w zakresie bakteriologii i nauk pokrewnych Pan Profesor uznał podjęcie w roku 1931 studiów na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Warszawskiego, które ukończył w 1937 roku, zdobywając stopień doktora nauk medycznych w roku 1939. Lata wojny to praca lekarza, między innymi w oddziałach partyzanckich, w bardzo trudnych warunkach, o której wspominał często, także podczas wykładów o drobnoustrojach chorobotwórczych i wywoływanych przez nie schorzeniach. Po zakończeniu wojny Pan Profesor zamieszkał w Łodzi, organizując w mieście i regionie łódzkim służbę sanitarno-epidemiologiczną. Jednocześnie, bezpośrednio po utworzeniu 24 maja 1945 roku Uniwersytetu Łódzkiego, rozpoczął wykłady z zakresu bakteriologii, a w roku 1946 utworzył Katedrę Bakteriologii. Promowany przez Pana Profesora rozwój indywidualnych zainteresowań Jego współpracowników umożliwił szybkie utworzenie Katedry Mikrobiologii z Zakładem Mikrobiologii Szczegółowej i Mikrobiologii Ogólnej. Dalszy rozwój utworzonej przez Pana Profesora szkoły naukowej to powołanie Instytutu Mikrobiologii (1970 r), obecnie Instytutu Mikrobiologii i Immunologii, z Katedrą Immunologii i Biologii Infekcyjnej, Katedrą Mikrobiologii Przemysłowej i Biotechnologii, Zakładem Mikrobiologii Ogólnej, Zakładem Immunobiologii Bakterii i Zakładem Genetyki Drobnoustrojów. Poza utworzeniem łódzkiej naukowej szkoły mikrobiologicznej, Pan Profesor Zabłocki miał znaczący udział w rozwoju polskiej immunologii. Wraz z Panem Profesorem Stefanem Ślopkiem, wieloletnim Dyrektorem Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu, organizował Komitet Immunologii PAN i Polskie Towarzystwo Immunologiczne. Podejmowane przez Pana Profesora Zabłockiego działania na rzecz rozwoju nauki w Polsce były kontynuowane przez Jego następców. Pani Prof. dr hab. Krystyna Kotełko dynamizowała rozwój mikrobiologii prowadząc dwa ogólnopolskie problemy badawcze MR11.17 i CPBP 0402. Pan Prof. dr hab. Leon Sedlaczek utworzył i był wieloletnim Dyrektorem Centrum Mikrobiologii i Wirusologii PAN w Łodzi. W końcu roku 2005, na wniosek Instytutu Mikrobiologii i Immunologii UŁ, przy współudziale Komitetu Mikrobiologii PAN i całego środowiska polskich mikrobiologów, utworzona została w Polsce niezależna dyscyplina naukowa – mikrobiologia, a Rada Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego, jako jedyna w Polsce, uzyskała uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora w dyscyplinie mikrobiologia.

    W badaniach naukowych Pan Profesor B. Zabłocki wykazywał dużą intuicję pozwalającą mu dostrzegać problemy ważne nie tylko z naukowego punktu widzenia. Zaproponowana przez Niego, już w 1934 r., metoda izolowania endotoksyny pałeczek Salmonella, poprzez zamrażanie i odmrażanie bakterii, była ważnym krokiem w poznawaniu struktury i biologicznych właściwości ogółu endotoksyn bakterii Gram-ujemnych, z którymi organizm człowieka i zwierzęcia ma kontakt od pierwszych momentów życia. W badaniach późniejszych ważnym spostrzeżeniem było wykazanie dwóch form endotoksyny pałeczek jelitowych, nazwanych później endotoksyną wolną i związaną, oraz utworzenie przez Panią prof. dr hab. Krystynę Kotełko, prężnego i do dzisiaj działającego centrum badań antygenów powierzchniowych bakterii Proteus. Biologia endotoksyn bakteryjnych, głównych induktorów wstrząsów septycznych, pozostaje nadal problemem naukowym o znaczącym odniesieniu do praktyki medycznej. Badania Pana Profesora B. Zabłockiego nad rolą zakażeń paciorkowcowych w patologii chorób reumatycznych skierowały Jego zainteresowania na immunologię, której rozwój warunkował postęp w transplantologii, diagnozowaniu i leczeniu chorób z autoimmunizacji oraz zmniejszaniu ubocznych skutków terapii przeciw nowotworowej. Wielokierunkowe badania nad biologicznymi (surowice antylimfocytarne) i chemicznymi środkami immunosupresyjnymi, prowadzone na poziomie otrzymywania, standaryzowania i oceny efektów działania na układ odpornościowy były poświęcone tej właśnie problematyce.

    Polska mikrobiologia i immunologia zawdzięcza wiele Panu Profesorowi B. Zabłockiemu, jako wybitnemu dydaktykowi. Jak już wspomniano, wykłady z bakteriologii lekarskiej i sanitarnej Pan Profesor rozpoczął już w 1945 r. Od początku pracy dydaktycznej Pan Profesor wyrażał przekonanie, że kształcenie mikrobiologów powinno się odbywać na wydziałach biologicznych, gdyż tylko te wydziały mogą zapewnić wszechstronne przygotowanie absolwentów do pracy w różnorodnych sektorach działalności człowieka, których efekty zależą od dogłębnej znajomości drobnoustrojów. Realizacją tego przekonania było utworzenie na Uniwersytecie Łódzkim, już w latach 50-tych, studiów mikrobiologicznych na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym, później Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi, a obecnie Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska. Od tamtej pory, tytuł magistra biologii w zakresie mikrobiologii nadano około 1200 absolwentom Wydziału. Dynamiczny rozwój różnych dziedzin mikrobiologii i wzrost znaczenia wiedzy mikrobiologicznej w ochronie zdrowia, przemyśle biotechnologicznym i ochronie środowiska stał się podstawą przyjętej w grudniu 2007 roku uchwały Rady Głównej Nauki o utworzeniu na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska UŁ nowego, unikatowego kierunku studiów – mikrobiologii. Studia takie są uruchamiane już w roku akademickim 2008/2009. Pierwsi licencjaci mikrobiologii będą w roku 2011, a pierwsi magistrzy mikrobiologii – w roku 2013. Fakt ten jest wyróżnieniem Instytutu Mikrobiologii i Immunologii UŁ, dowodzącym kontynuacji dzieła zapoczątkowanego przez Pana Profesora i, jak można sądzić, pewnym wypełnieniem Jego testamentu.

    Podejmując pracę dydaktyczną i organizacyjną na rzecz mikrobiologii i immunologii Pan Profesor B. Zabłocki zadbał w sposób wybitny o dostarczenie studentom i młodym adeptom nauki skryptów i podręczników. W okresie powojennym, w którym brakowało akademickich materiałów dydaktycznych, opracował 6 ogólnopolskich skryptów, w których zawarł podstawową wiedzę z bakteriologii, z której korzystali studenci biologii i akademii medycznych. Wkrótce wydał wiele podręczników: „Podstawy Chemii bakteryjnej” (1955), „Zarys immunologii” (1959), „Bakterie i wirusy chorobotwórcze człowieka” (1963), „Teoretyczne podstawy immunopatologii” (1963), „Podstawy współczesnej immunologii” (1973), „Immunologia – przegląd zagadnień aktualnych” (1977). Podręczniki te stanowiły nieocenioną skarbnicę wiedzy mikrobiologicznej i immunologicznej dla studentów, pracowników laboratoriów diagnostycznych oraz młodych pracowników naukowych. Pan Profesor B. Zabłocki, z właściwą Mu życzliwością, wspierał kariery naukowe młodych naukowców nie tylko z Uniwersytetu Łódzkiego, ale ze wszystkich polskich centrów naukowych mikrobiologicznych i immunologicznych.

    W swoich wspomnieniach o Panu Profesorze B. Zabłockim chciałabym szczególnie wdzięcznie podkreślić Jego dobroć i wyrozumiałość dla innych, niezwykłą pracowitość i obowiązkowość oraz prawość. Moim zdumieniem, ale i podziwem, był fakt przyjmowania przez Pana Profesora wszelkich odstępstw od wyrażanych przez Niego wzorów zachowań i postępowań, bez złości, ale ze szczerym zdziwieniem. W Instytucie Mikrobiologii i Immunologii wszyscy podziwialiśmy Pana Profesora, darzyliśmy Go wielkim szacunkiem, wierzyliśmy Mu i czuliśmy Jego opiekę. Lubiliśmy jego poczucie humoru i spokój, z jakim znosił żarty przygotowywane przez średnią i młodszą kadrę. Otaczany powszechnym poważaniem, Pan Profesor w kontaktach z nami był prosty i bezpośredni. To, czego nie lubił, to była nadmierna opiekuńczość wykazywana przez młodszych współpracowników w różnych codziennych okolicznościach. Dawał wtedy jasno do zrozumienia, że był młody. I naprawdę był młody. Po odejściu na emeryturę, w roku 1977, podjął obowiązki Konsultanta Naukowego w Centrum Zdrowia Dziecka w Międzylesiu. Nadal pisał i wydał nawet książkę o immunomodulatorach.


W przygotowaniu opracowania częściowo korzystałam z informacji zawartych w artykule autorstwa Pani prof. dr hab. Teresy Gościckiej, opublikowanego w „Postępach Mikrobiologii” 2002, 41, 3, 231-23