Proces gojenia rany można podzielić na trzy podstawowe etapy: oczyszczania, ziarninowania i epitelizacji, czyli tworzenia nabłonka. Większość blizn goi się samoistnie i nie wymaga specjalistycznych preparatów. Im bardziej uszkodzona skóra tym dłużej trwa proces gojenia się i tym większe prawdopodobieństwo powstania zauważalnej blizny. Gdy dojdzie do nieprawidłowego procesu bliznowacenia w skutek zaburzeń rozkładu i syntezy kolagenu, a w konsekwencji do jego nadprodukcji, wówczas mogą powstać blizny hipertroficzne (przerostowe) lub keloidy (bliznowce). Dla pacjenta to problem estetyczny, ale również zdrowotny, gdyż mogą powodować przykurcze, wywoływać ból i swędzenie.

Blizny hipertroficzne powstają najczęściej w wyniku przedłużonego procesu gojenia po oparzeniach, z powodu nadmiernej syntezy kolagenu i jego spowolnionego metabolizmu.

Keloidy zaś to guzy zbudowane z tkanki łącznej włóknistej, wykazują ekspansję poza obręb rany pierwotnej i mogą powstawać samoistnie, nie zmniejszają się z upływem czasu.

W bliznach nie ma mieszków włosowych, gruczołów potowych ani łojowych.

Do dnia dzisiejszego nie zdefiniowano skutecznych metod terapii blizn. Zalecane jest działanie profilaktyczne, zwłaszcza u osób z tendencją do nieprawidłowego bliznowacenia, a w przypadku powstałych keloidów bądź blizn hipertroficznych stosuje się metody chirurgiczne, farmakologiczne i fizykalne bądź terapię skojarzoną.

Do najczęściej stosowanych metod leczenia zaliczane są:

·        Leczenie chirurgiczne

·        Laseroterapia

·        Krioterapia

·        Radioterapia

·        Terapia uciskowa

·        Opatrunki silikonowe

·        Maści i kremy z ekstraktem z cebuli lub witaminami A, E

·        Kortykosteroidy stosowane miejscowo i doogniskowo.

Ø   Leczenie chirurgiczne jest stosowane stosunkowo często. Ważna jest ocena możliwości ewentualnej wznowy blizny, która występuje w 45-100 % przypadków. Z tego powodu wycięcie keloidu skojarzone jest najczęściej z terapią uzupełniającą.

Ø   Celem terapii uciskowej (presoterapia) jest zastosowanie miejscowego ucisku na bliznę za pomocą specjalnych, elastycznych tkanin, w wyniku czego następuje niedotlenienie tkanek, zwolnienie metabolizmu, redukcja liczby fibroblastów i nasilenie aktywności kolagenazy. Skuteczność tego sposobu leczenia nie została w pełni udowodniona w badaniach klinicznych. Ważne, aby ucisk nie był zbyt duży i nie doszło do upośledzenia mikrokrążenia w skórze.

Ø   Krioterapia polega na miejscowym zniszczeniu tkanek przez zamrożenie za pomocą ciekłego azotu lub gazowego podtlenku azotu. Powikłaniem zabiegu może być odbarwienie lub ból. Wysoką skuteczność wykazano w przypadku skojarzenia krioterapii ze wstrzyknięciami sterydów.

Ø   Laseroterapia stosowana jest od ponad 20 lat. Powoduje reakcję termiczną w tkankach w skutek zamiany światła laserowego w ciepło. Charakteryzuje się wysokim odsetkiem wznowień wynoszącym 39-92%.

Ø   Leczenie kortykosteroidami jest główną metodą leczenia farmakologicznego blizn. Wykazano, iż zapobiegają przerostowi i obkurczaniu się blizny przez zmniejszenie syntezy kolagenu i glikozoaminoglikanów; ograniczają proliferację fibroblastów. Najczęściej kortykosteroidy stosuje się w postaci iniekcji (głównie triamcinolon), czasem w połączeniu ze środkiem znieczulającym ze względu na bolesność zabiegu. Niejednokrotnie stosuje się równocześnie krioterapię lub wycięcie chirurgiczne. Długotrwałe podawanie kortykosteroidów powoduje wiele działań ubocznych, jak zanik skóry i tkanki podskórnej, odbarwienia czy teleangiektazje.

Ø   Wyciągi z cebuli morskiej działają przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo. Często w maściach lub żelach połączone są z heparyną i alantoiną, które przyspieszają gojenie, powodują lepsze nawodnienie i rozluźnienie struktury kolagenu. Przyczyniają się do uelastycznienia blizny, jej zblednięcia i spłaszczenia.

Ø   Obecnie coraz większym zainteresowaniem cieszą się nowe metody redukcji blizn w postaci preparatów silikonowych. Posiadają one właściwości zmiękczające i wygładzające skórę. Tworzą na powierzchni skóry niewidoczny, odporny na zmywanie wodą film ochronny, dzięki któremu skóra jest chroniona przed działaniem czynników zewnętrznych, podrażniających oraz zabezpieczona przed utratą wody – silikony zwiększają zawartość wody w warstwie rogowej skóry, ale również hamują utratę wody w procesach fizjologicznego parowania. W ten sposób zapewniają właściwe środowisko gojącym się ranom, zapewniają usuwanie uszkodzonych, martwych komórek, normalizują produkcję kolagenu.

W leczeniu blizn stosuje się je najczęściej w postaci kremów lub żeli bądź jako opatrunki silikonowe. Zadaniem ich jest zmiękczanie i wygładzanie blizny. Stosowane i polecane są przez dermatologów i chirurgów plastycznych od ponad 20 lat.

Kremy zawierające najczęściej ok. 20 % oleju silikonowego charakteryzują się lekką konsystencją, jednocześnie ze względu na małe możliwości okluzyjne są skuteczne w leczeniu tylko niewielkich, świeżych i miękkich blizn.

Żele i opatrunki silikonowe cieszą się o wiele większym zainteresowaniem. Charakteryzują się znacznie większymi możliwościami okluzyjnymi, tworzą niewidoczną, wodoodporną barierę na skórze. Opatrunki silikonowe to przezroczyste warstwy silikonu o stałej konsystencji, które przykleja się do skóry z jednej strony.

Żele silikonowe nie tworzą tłustej warstwy, są transparentne, stąd mogą być stosowane na twarz i całe ciało, również w miejscach trudno dostępnych, jak zgięcia stawowe. Czasem zawierają dodatek krzemionki koloidalnej jako wypełniacza, modyfikatora lepkości i elastyczności. Polidimetylosiloksany stosowane na skórę nie ulegają wchłanianiu, badania in vitro nie ujawniły ich działania toksycznego. Skuteczność ich wynika prawdopodobnie z odziaływania fizycznego na tkankę blizn, zapewniają bowiem właściwe środowisko dla gojacych się blizn – gwarantują bardzo dobre właściwości okluzyjne, nawilżają tkanki, a w konsekwencji hamują przerost blizn. Brane pod uwagę są również oddziaływanie elektrostatyczne na granicy silikonu i skóry oraz zwiększanie temperatury ciała po aplikacji silikonu.

Z wyników badań klinicznych przeprowadzonych przez producentów żeli silikonowych wynika, iż cechują się wysoką skutecznością w profilaktyce blizn przerostowych. Zalecane są do stosowania w przypadku blizn powstałych w wyniku gojenia ran pooperacyjnych, pourazowych i pooparzenoiwych. Wygładzają blizny, zmniejszają zaczerwienienie i świąd. Powodują zmniejszenie stopnia odbarwienia skóry w miejscu blizny. Są bezpieczne, dobrze tolerowane przez dzieci i pacjentów z bardzo wrażliwą skórą.

Mgr farm. Karolina Panek

Literatura:

1. Jamrógiewicz M., Żebrowska M., Łukasiak J., Sznitowska M., Silikonowe preparaty do leczenia powierzchniowego blizn, Terapia i Leki, 2010, 66 (6), 437-442.
2. Roseborough I.E., Grevious M.A., Lee R.C., Prevention and Treatment of Excessive Dermal
3. Scarring, Journal of the National Medical Association, 2004, 1 (96), 108-116.
4. Zieliński T., Witmanowski H., Lewandowicz E., Łuczkowska M., Kruk-Jeromin J., Blizny przerostowe i keloidy. Część II: Zapobieganie i leczenie, Post Dermatol Alergol, 2008, XXV, 3, 116-124.
5. Mackiewicz-Wysocka M., Dańczak-Pazdrowska A., Żaba R., Patogeneza oraz wybrane metody leczenia blizn przerosłych i bliznowców, Przewodnik Lekarza
6. Klykken P.C., Servinski M., Thomas X., New Silicone Technologies for Applications in Scar Therapy, Dow Corning Corporation.
7. Colas A., Siang J., Ulman K., Silicones in Pharmaceutical Applications. Part 1: Silicone Chemistry, Dow Corning Corporation.
8. Mustoe T.A., Evolution of Silicone Therapy and Mechanism of Action in Scar Management, Aesth Plast Surg, 2008, 32, 82-92.
9. Mustoe T.A., Cooter R.D., Gold M.H., Hobbs F.D.R., Ramelet A.A., Shakespeare P.G., Stella M., Teot L., Wood F.M., Ziegler U.E., International Clinical Recommendations on Scar Management, Plastic and Reconstructive Surgery, 2002, 2 (110), 560-571.
10. Farquhar K., Silicone gel and hypertrophic scar formulation: A literature review, CJOT, 1992, 2 (59), 78-86.