Jelito – najważniejszy organ ludzkiego organizmu?

W ostatnim czasie coraz więcej słyszy się o nadrzędnej roli jelit i dobrostanu naszego układu pokarmowego w aspekcie zdrowia całego organizmu. Naukowcy wciąż dostarczają nowych danych, które istotnie łączą funkcjonowanie jelit z chorobami neurodegeneracyjnymi, psychicznymi (tzw. oś mózg-jelita, z ang. brain-gut axis), nowotworami, alergiami i wieloma innymi nieprawidłowościami. Jelito jest niesamowitym, wielofunkcyjnym organem. Każdy wie, że pełni ogromną rolę w dostarczaniu organizmowi niezbędnych składników odżywczych. Jednak  często zupełnie nieznany jest fakt, że ma ono ogromne znaczenie dla naszego układu odpornościowego. Tkanka limfatyczna związana z błonami śluzowymi przewodu pokarmowego zawiera ponad 70% limfocytów całego organizmu i tworzy skomplikowany system odpornościowy zwany układem GALT (z ang. gut associated lymphoid tissue). System GALT składa się ze zorganizowanych kompleksów komórkowych (kępki Peyera i samotne grudki chłonne) oraz rozproszonych komórek zlokalizowanych w blaszce właściwej jelita (limfocyty T i B, makrofagi, komórki dendrytyczne) i w nabłonkach pokrywających kosmki jelitowe (limfocyty śródnabłonkowe). Cechą charakterystyczną tego układu, znaną od wielu lat, jest produkcja przeciwciał w klasie IgA. W rozwoju systemu GALT podstawowe znaczenie mają bakterie jelitowe, zasiedlające przewód pokarmowy. Bakterie jelitowe są pierwszym antygenem zewnętrznym, aktywującym odporność po narodzeniu. Mikroflora jelitowa, poprzez aktywację różnych komórek układu GALT, stanowi więc podstawowy czynnik regulujący funkcje układu odpornościowego. W odróżnieniu od bakterii patogennych, bakterie zasiedlające przewód pokarmowy nie aktywują swoistej reakcji immunologicznej skierowanej przeciwko sobie, ale wpływają na rozwój i dojrzewanie układu odpornościowego, kontrolując jego funkcje przez całe życie. Warto zatem pamiętać, że to właśnie jelita są głównym źródłem komórek odpornościowych, które chronią organizm przed czynnikami szkodliwymi i kontrolują (regulują) odpowiedź immunologiczną organizmu.

Narastający problem nieszczelnych jelit

Codziennie wraz z pożywieniem dostarczamy do naszego organizmu liczne bakterie, wirusy, grzyby, toksyny czy konserwanty i dodatki do żywności. Dlatego w obrębie przewodu pokarmowego musi istnieć bariera, która będzie kontrolować, które substancje trafią do naszego krwioobiegu.  Zdrowe jelito powinno przypominać sitko o bardzo małych oczkach. Komórki nabłonka powinny przylegać bardzo szczelnie, mikroflora jest dobrze rozwinięta i spełnia swoją rolę, a śluz obecny w jelitach zapewnia rolę immunologiczną i jest pożywką dla bakterii. W takiej sytuacji do krwioobiegu trafiają wyłącznie odpowiednio rozłożone składniki pokarmowe, a zatrzymywane są większe cząsteczki, elementy toksyczne czy patogeny. Zachowana jest ścisła selekcja składników. A co dzieje się w sytuacji gdy połączenia miedzykomórkowe powiększają się i jelito staje się nieszczelne? Szkodliwe substancje mogą wówczas przenikać z przewodu pokarmowego bezpośrednio do krwioobiegu i skutkować rozwojem przewlekłego stanu zapalnego, który jest wysoce niekorzystny dla organizmu. Syndrom nieszczelnego jelita jest gwałtownie rozwijającą się chorobą, z którą walczą miliony osób, co gorsza – nawet nie będąc tego świadomym. Można by myśleć, że schorzenie to wpływa jedynie na układ trawienny, ale w rzeczywistości może prowadzić do wielu innych dolegliwości. Nieszczelne jelito powoduje nie tylko objawy ze strony przewodu pokarmowego, ale może być przyczyną całego szeregu dolegliwości, rozpoczynając od alergii pokarmowych, a na obniżonej odporności kończąc. Między innymi są to:

•  częste infekcje, przeziębienia (zaburzenie roli immunologicznej jelit),
•  alergie pokarmowe i nietolerancje,
•  choroby autoimmunologiczne, w tym Hashimoto,
•  problemy ze stawami: reumatoidalne zapalenie stawów,
•  ADHD, autyzm, depresja,
•  problemy skórne,
•  zespół jelita nadwrażliwego (IBS).

Marker nieszczelnego jelita - zonulina

Została odkryta w 2000 r. przez doktora Alessio Fasano i jego zespół z Uniwersytetu Maryland [1]. Zonulina jest endogenną proteazą (białkiem), która aktywuje docelowy receptor w sposób podobny do toksyny ZOT (Zonula Occludens Toxin) produkowanej przez przecinkowca cholery. Wykazano, że na stężenie zonuliny mogą wpływać takie czynniki jak: infekcje bakteryjne, leki, toksyny, przewlekły stres, pokarmy (np. gluten). Podwyższone stężenie zonuliny obserwuje się u osób cierpiących na choroby takie jak: celiakia, cukrzyca typu I, reumatoidalne zapalenie stawów czy stwardnienie rozsiane, sugerując tym samym na udział zonuliny w patomechanizmie tych schorzeń. Monitorując stężenie tego białka możemy otrzymać informację dotyczącą stanu połączeń jelitowych. W przypadku wzrostu jego poziomu dochodzi do rozluźnienia struktury jelita, skutkując jego przesiąkliwością. Gliadyny (glikoproteiny obecne w pszenicy) aktywują jelitowe receptory zonuliny niezależnie od genetycznych predyspozycji do wzmożonej  reakcji autoimmunologicznej (zarówno u osób zdrowych, jak i chorych), co prowadzi do zwiększenia przepuszczalności jelitowej dla makrocząsteczek. Podobny efekt wywołują białka żyta i jęczmienia.

Oznaczenie dwóch markerów dysfunkcji jelita - endotoksyny i zonuliny pomoże określić:

• stopień przepuszczalności śluzówki jelit;
• zaawansowanie stanu zapalnego w jelitach.

Wynik takiej analizy pozwala także właściwie dobrać składniki żywienia (w tym suplementacji) podczas leczenia żywieniowego. Materiałem do badań może być próbka krwi, mocz lub kał. W przypadku wysokich wartości mamy do czynienia ze zbyt dużą przesiękliwością jelitową.