Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea) to roślina występująca w Ameryce Północnej, w Europie jest hodowana ze względu na swoje właściwości immunostymulujące. Jako surowiec stosuje się ziele i korzeń. Polskie apteki oferują jeżówkę w postaci tabletek i wyciągu etanolowego. Przyjrzyjmy się dokładnie jej mechanizmowi działania i zastosowaniu. Roślina ta jest bowiem przedmiotem wielu badań klinicznych, których wyniki bywają często sprzeczne.

Na ulotce preparatów zawierających jeżówkę pacjent może przeczytać, że mechanizm działania jest bardzo złożony. Echinacea inaktywuje hialuronidazę – enzym wydzielany przez bakterie, który prowadzi do degradacji kwasu hialuronowego w skórze, a to z kolei ułatwia przenikanie bakterii w głąb skóry i wywoływanie chorób. Ponadto ma swój udział w procesach regeneracyjnych poprzez stymulację różnicowania komórek naskórka, co powoduje wytwarzanie włókien kolagenowych i kwasu hialuronowego- naturalnych budulców naszej skóry. Potwierdzono również w licznych badań klinicznych, że jeżówka stymuluje makrofagi do fagocytozy, czyli do odpowiedzi immunologicznej, rozkłada substancje obce dla organizmu poprawiając odporność , zwiększa pobudzanie interferonu- substancji, która hamuje syntezę białek wirusowych. Innym mechanizmem działania jest dezaktywacja wolnych rodników, które powstają podczas metabolizmu czy promieniowania UV i prowadzą do wielu chorób oraz powstawania zmarszczek. W badaniach in vitro udowodniono, że pochodne kwasu kawowego zawarte w jeżowce hamują wytwarzanie reaktywnych form tlenu, a więc działają jako antyoksydanty.

Przyjrzyjmy się teraz badaniom klinicznym na ludziach, w których sprawdzano czy wyciąg z jeżówki zmniejsza ryzyko wystąpienia  przeziębienia u osób zdrowych i czy skraca czas utrzymywania się objawów u osób chorych. Analizę 14 badań z randomizacją  przeprowadzili Sander, White, Rinaldi, Coleman i przedstawili w wynikach, że  stosowanie wyciągu z jeżówki purpurowej w porównaniu z placebo zmniejszają ryzyko wystąpienia przeziębienia o 58 %  u osób zdrowych i skracają czas utrzymywania się objawów u osób chorych o 1,4 dnia. W grupie eksperymentalnej stosowano: wyciąg z jeżówki purpurowej przez 10 dni lub w czasie trwania przeziębienia (2 badania), alkoholowy wyciąg z jeżówki purpurowej przez okres od 10 dni do 8 tygodni (5), wyciąg z jeżówki wąskolistnej przez 12 dni (1), wyciąg z jeżówki bladej przez 8–10 dni (1) lub preparat złożony (wyciąg z jeżówki purpurowej i wąskolistnej) przez okres od 10 dni do 12 tygodni (4). Wyniki tych badań należy jednak przyjąć ostrożnie. Autorzy znaleźli 728 pozycji piśmiennictwa, ale tylko 14 badań spełniało kryteria kwalifikacji do metaanalizy (badania z randomizacją). W 11  z 14 badań do zakażenia dochodziło naturalnie, a w 3 podawano ochotnikom rynowirusa. Niestety w badaniach widać niejednorodność, ponieważ w wielu z nich stosowano oprócz Echinacea purpurea , Echinacea angustifolia i Echinacea pallida, a w niektórych nie jest opisane nawet który gatunek. Ponadto wyniki badan są sprzeczne np. badania Ernsta opierają się na badaniach publikowanych w Cochrane Library, które nie pozwalały jednoznacznie określić skuteczności jeżówki.

Inne badania przeprowadzili Taylor, Weber, Standish,  Quinn, Goesling, McGann, Calabrese w 2004 roku. Dotyczyły one skuteczności działania jeżówki u dzieci. W badaniu brały udział dzieci w wieku 2- 11 lat, który rodzice codziennie podawali syrop z jeżówki 2 razy dziennie oraz grupa dzieci, która stanowiła placebo. Wyniki pokazały, że stosowanie wyciągu z jeżówki purpurowej w porównaniu z placebo nie skracało czasu utrzymywania się przeziębienia ani nie zmniejszało nasilenia choroby, zwiększało natomiast ryzyko wystąpienia osutki.

Preparaty ziołowe należy traktować z ostrożnością. Jest grupa ludzi w populacji uczulona na preparaty roślinne. Ponadto preparaty takie jak jeżówka o działaniu stymulującym muszą być stosowane przez krótki okres czasu, w tym przypadku 10 dni, bo inaczej mogą mieć działanie immunosupresyjne, czyli zmniejszające odporność.

Podsumowując w warunkach in vivo działania jeżówki tj. dezaktywacja hialuronidazy, stymulacja fagocytozy itp. zostały potwierdzone. Natomiast badania na ludziach są różnorodne, jedne potwierdzają skuteczność jeżówki, inne wręcz przeciwnie. Najnowsze badania z bazy medline pochodzą z 2007 roku.  Zdaniem dr med. Józefa Meszarosa z Katedry i Zakładu Farmakologii Doświadczalnej i Klinicznej AM w Warszawie dostępne dane są niewystarczające by uznać, że zastosowanie jeżówki jest w pełni skuteczne w profilaktyce i leczeniu przeziębień.

red. Katarzyna Pawłowska