Obecny sezon został zdominowany przez zachorowania na COVID-19. Pomimo braku powszechnego testowania pacjentów z objawami choroby zakaźnej w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej i szpitalach, pacjenci często kupują na własny koszt testy na COVID-19 w aptekach i wykonują je w domowych warunkach. Niestety te wyniki nie trafiają do publicznych statystyk – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH od 1 września do 31 grudnia 2023 r. zaraportował 197 863 przypadki zachorowań na COVID-19 oraz 580 przypadków śmierci z powodu COVID-19. [1], [2] Z dużym prawdopodobieństwem jest to liczba mocno zaniżona, o czym może również świadczyć rosnący od sierpnia ub.r. poziom ilości kopii genu wirusa SARS-CoV-2 w sieci kanalizacyjnej miasta Warszawy, który w listopadzie i grudniu 2023 r. osiągnął wartości odnotowywane przy poprzednich falach zachorowań na COVID-19. [3] Dodatkowo można porównać liczbę wystawianych zwolnień lekarskich oraz opieki nad dziećmi – w listopadzie 2023 r. ze zwolnienia lekarskiego skorzystało 1,8 mln Polaków, a w grudniu 2,18 mln osób (dane z ZUS, jakie zostały udostępnione „Dziennikowi Gazecie Prawnej”). Liczba zwolnień na dzieci wzrosła w tym okresie z 361 tys. do niemal 412 tys. Dla porównania w grudniu 2021 r. wystawiono ich 215 tys. – to niemal połowa mniej zwolnień. [4] – Na COVID-19, zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym, może zachorować każdy, ale szczególnie jest niebezpieczny dla osób z grup ryzyka, do których zaliczają się m.in. kobiety w ciąży, najmłodsi i dzieci z ciężkimi zaburzeniami odporności czy chorobami współistniejącymi. [5] Program Szczepień Ochronnych opublikowany na rok 2024 zaleca szczepienia przeciw COVID-19 wszystkim osobom od 6. miesiąca życia [6] – podkreśla prof. dr hab. n. med. Adam Antczak, przewodniczący Rady Naukowej OPZCI.

Zgodnie z zaleceniami międzynarodowymi Europejskiej Agencji Leków (EMA) oraz Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) szczepienia przeciw COVID-19 w sezonie jesień-zima 2023-2024 powinny być prowadzone z zastosowaniem szczepionek adaptowanych do podwariantu XBB.1.5 wirusa SARS-CoV-2. Szczepieniami priorytetowo powinny być objęte: osoby w wieku ≥60 lat, z niedoborami odporności bez względu na wiek, przewlekłymi chorobami współistniejącymi zwiększającymi ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19 bez względu na wiek oraz kobiety w ciąży. [7] W Polsce do realizacji szczepień przeciw COVID-19 w obecnym sezonie została wybrana szczepionka białkowa XBB.1.5, która jest zarejestrowana do stosowania od 12 lat, co nie zapewnia możliwości podania szczepionki w najszerszej możliwie populacji (tj. od 6. miesiąca życia, jak w przypadku szczepionek mRNA). [8], [9] Prowadzenie szczepień przeciw COVID-19 z wyłącznym zastosowaniem szczepionki białkowej, jako jedynego produktu leczniczego adaptowanego do podwariantu XBB.1.5., wyklucza zatem znaczą część populacji pediatrycznej z możliwości zapewnienia optymalnej ochrony, jaką powinny uzyskać po zaszczepieniu preparatem adaptowanym do podwariantu XBB.1.5. Sytuacja ta w szczególności ma znaczenie dla pacjentów pediatrycznych z grup ryzyka (z niedoborami odporności, współchorobowością).

Kolejną grupą, która została wykluczona z możliwości otrzymania skutecznej profilaktyki przeciw COVID-19, są kobiety w ciąży. Stosowanie szczepionki białkowej u kobiet w ciąży nie jest rutynowo zalecane, co wynika m.in. z zapisów zawartych w Charakterystyce Produktu Leczniczego (ChPL) – „podanie szczepionki białkowej XBB.1.5 w okresie ciąży można rozważyć tylko wtedy, gdy potencjalne korzyści przewyższają jakiekolwiek potencjalne ryzyko dla matki i płodu.” [10] Z kolei w przypadku szczepionek mRNA przeciw COVID-19 ChPL zawiera informację, że produkt leczniczy może być stosowany w okresie ciąży, co wynika z dostępnych danych dot. innych wariantów szczepionek oraz braku wykazania zwiększenia występowania zaburzeń ciąży i ryzyka poronienia w dużych badaniach obserwacyjnych. Polskie Towarzystwo Ginekologii i Położników w swoich rekomendacjach wskazuje podawanie tylko szczepionek mRNA kobietom w ciąży. [11] Szacunkowa liczba osób wykluczonych z możliwości zaszczepienia przedstawia się następująco:

* populacja poniżej 12 lat – 4,4 mln,

* liczba kobiet w ciąży – ok. 230 tys.

Wybór szczepionki białkowej adaptowanej do podwariantu XBB.1.5, która może być stosowana u wyżej wymienionych osób w celu zapobiegania chorobie COVID-19 wywoływanej przez wirusa SARS-CoV-2, [12] nie stanowi optymalnego wyboru w kontekście aktualnych potrzeb profilaktyki przeciw COVID-19.