Zgodnie z dyrektywą APV „Badania trwałości i stabilności leków” trwałość leku to: „zgodna ze specyfikacją jakość leku zachowana aż do końca okresu zdefiniowanego przez producenta jako termin przydatności. Jakość leku natomiast określa się nad podstawie zawartości substancji czynnej i czystości, które to z kolei określają właściwości wyczuwalne zmysłami, właściwości fizykochemiczne i mikrobiologiczne”. 

Trwałość leków związana jest ściśle z warunkami ich przechowywania. Warunki przechowywania tożsame są z tymi określonymi w dyrektywie APV i oznaczają przechowywanie w suchych, przewiewnych pomieszczeniach, unikanie  zanieczyszczenia z zewnątrz, innego typu zanieczyszczeń oraz intensywnego światła w temperaturze pokojowej od 15-25°C.

Istnieje wiele czynników wpływających na trwałość związków chemicznych. Są to przede wszystkim: temperatura, światło, wilgotność, pH czy dostęp  tlenu. Przyczyny te mogą prowadzić do wszelkiego rodzaju niestabilności substancji leczniczych. W efekcie czego wpłynąć niekorzystnie na biofarmaceutyczne właściwości związków, co przekłada się na bezpieczeństwo produktu leczniczego i skuteczność jego stosowania.

Procesy degradacyjne

Do najważniejszych procesów degradacji substancji leczniczych należą: hydroliza, utlenianie, izomeryzacja, polimeryzacja oraz fotodegradacja. Przewidywanie dróg degradacji danego związku chemicznego jest możliwe na podstawie znajomości jego budowy chemicznej oraz specyficznych dla danego procesu degradacji ugrupowań chemicznych.

Hydrolizie ulegają związki zawierające ugrupowanie estrowe, amidowe, laktamowe i imidowe. Sam proces hydrolizy może być katalizowany przez jonu wodorowe, jony wodorotlenowe, a także przez obydwa jony jednocześnie. Ściśle związane z hydrolizą jest zatem pH środowiska, siła jonowa roztworu, obecność ko-rozpuszczalników, związków powierzchniowo-czynnych oraz kompleksujących.

Procesy utleniania związane są z transferem tlenu, atomów wodoru lub elektronów. Mogą być wyzwolone przez ciepło, światło oraz jony takich metali jak Fe, Co i Ni. Aby ocenić wrażliwość substancji na tlen przez roztwór przepuszcza się pęcherzyki tlenu lub dodaje nadtlenek wodoru a następnie określa stopień degradacji związku.

Promieniowanie UV – światło wpływa na trwałość substancji leczniczych zarówno w postaci roztworu, jak i w postaci ciała stałego. Fotodegradacji najczęściej ulegają: fenotiazyny, sterydy, ryboflawina, fluorochinolony. Za niestabilne uważa się cząsteczki substancji, które pochłaniają światło do długości fali większej niż 330 nm. Fotodegradacja może zachodzić także przy krótkich falach rzędu 280 nm.

W celu określenia jak dany czynnik wpływa na substancję przeprowadza się tzw. badania preformulacyjne. Stwierdzają one czy dany czynnik istotnie wpływa na rozkład leku, ale także określają profil takiego rozkładu. Badania te prowadzi się w warunkach wymuszonych tzn. w wysokiej temperaturze, wilgotności i przy intensywnym naświetlaniu próbki.