Szczepionka Pandemrix używana w trakcie ostatniej pandemii grypy spowodowała wystąpienie narkolepsji u kilkuset młodych osób. Choć wiadomo, że zjawisko to miało charakter autoimmunologiczny, dokładny mechanizm pozostawał nieuchwytny. Teraz, naukowcy pod kierownictwem dr Lawrence’a Steinmana prezentują nową teorię mającą tłumaczyć tragiczny skutek uboczny szczepienia Pandemrixem.

W sezonie 2009/2010 oprócz Pandemrixu na rynku były obecne inne szczepionki przeciwko wirusowi H1N1, które nie zostały powiązane z występowaniem narkolepsji. Dla Steimana i współpracowników porównanie składu tych szczepionek było punktem wyjścia. W najnowszym artykule opublikowanym w Science Translational Medicine pokazują oni, że szczepionka Pandemrix zawierała ponad trzykrotnie większą ilość nukleoproteiny wirusa grypy (NP1). Fragmenty tej proteiny cechuje wysokie podobieństwo do receptora hipokretyny 2, białka występującego na powierzchni neuronów podwzgórza w mózgu człowieka. Szczepienie preparatem Pandemrix spowodowało powstanie przeciwciał rozpoznających obydwa te antygeny. Te polireaktywne przeciwciała wykryto u pacjentów z poszczepionkową narkolepsją lecz nie u osób niezaszczepionych, którzy zachorowali na grypę lub u osób zaszczepionych innym preparatem. Odpowiedź immunologiczna przeciw własnym komórkom nerwowym najpewniej przyczyniła się do uszkodzenia określonych struktur mózgowia i rozwoju narkolepsji u genetycznie predysponowanych pacjentów.  Mechanizm ten sami autorzy określają jako „błędną immunologiczną tożsamość”.

Podobieństwo między antygenami czynników zakaźnych, a naszymi białkami może stać za rozwojem wielu chorób autoimmunologicznych. Badania dr Steinmana ograniczyły się jednak tylko do specyficznego przypadku narkolepsji.

- Choć to badanie w elegancki sposób wyjaśnia patogenezę poszczepiennej narkolepsji, ale nie ustala czy podobne mechanizmy – autoimmunologiczne lub infekcyjne – mają udział w sporadycznej narkolepsji – zauważa w editorialu dr Hartmut Wekerle z Max Planck Institute of Neurobiology w Monachium.

Szczepionka Pandemrix firmy GlaxoSmithKline została wprowadzona na rynek podczas pandemii świńskiej grypy w 2009 roku. W ramach masowych akcji immunizacyjnych w Europie w sezonie 2009/2010 zaszczepioną nią wiele milionów ludzi. Potencjalny związek tej szczepionki z narkolepsją, poważnym schorzeniem neurologicznym, zaobserwowano po raz pierwszy w Finlandii. Do organów regulacyjnych zaczęło napływać wiele zgłoszeń donoszących o wystąpieniu objawów u dzieci i młodzieży w przeciągu kilku tygodni od szczepienia. Następnie, ten skutek uboczny zyskał potwierdzenie w paru badaniach epidemiologicznych.

W odróżnieniu od zwykłych szczepionek sezonowych Pandemrix zawierał specjalny adjuwant AS03 zaprojektowany w celu wzmocnienia odpowiedzi immunologicznej. Obecność adjuwantu mogła dodatkowo wzmocnić produkcję autoprzeciwciał u osób, które zapadły na narkolepsję. Należy podkreślić, że inne szczepionki pandemiczne, a także coroczne szczepionki sezonowe są pozbawione tego ciężkiego działania niepożądanego i mogą być bezpiecznie stosowane w celu zapobiegania infekcji wirusem grypy. Miejmy nadzieję, że badania nad poszczepienną narkolepsją zapobiegną powtórzeniu się podobnych działań niepożądanych w przyszłości.