Zgodnie z definicją ODT to niepowlekane tabletki przeznaczone do umieszczenia w jamie ustnej, gdzie ulegają szybkiemu rozproszeniu przed połknięciem. Zgodnie z wymogami ulegają one rozpadowi w czasie nie dłuższym niż 3 minuty. FDA w swoich wytycznych wskazuje, że ODT powinny się rozpadać już w ciągu 30 sekund. Stąd wiele jednostek naukowych, a także firm farmaceutycznych pracuje nad takimi ODT, które spełniają raczej wymogi FDA.

Oczywistą zaletą takiej postaci leku, poza wyeliminowaniem konieczności połykania, jest także brak potrzeby popijania tabletki, gdyż do jej rozpadu dochodzi pod wpływem śliny, która fizjologicznie jest stale wytwarzana w odpowiednich ilościach. W związku z tym taka postać leku będzie też idealna dla osób podróżujących i wszystkich, dla których dostęp do wody w danej sytuacji jest problematyczny.  

Tego typu tabletki, z racji, iż rozpadają się w jamie ustnej, zawsze mają dodatek słodzących substancji takich jak np. mannitol, glukoza, fruktoza, izomaltoza, maltitol, sorbitol czy ksylitol, dzięki czemu tabletki nie pozostawiają nieprzyjemnych wrażeń smakowych, co skutkuje wyższym „compliance”, przekładając się na efektywniejszą farmakoterapię.

Metody wykonywania ODT

Liofilizacja to metoda, w której wcześniej przygotowany roztwór lub zawiesinę substancji leczniczej umieszcza się bezpośrednio w rowkach blistra, stanowiącego opakowanie i poddaje się procesowi suszenia sublimacyjnego w warunkach próżni (pod zmniejszonym ciśnieniem). Etapy tego procesu to: zamrażanie materiału, suszenie właściwe, wymrażanie wytworzonej pary wodnej oraz usuwanie wody adsorpcyjnej.

W ten sposób wytwarzane są przede wszystkim ODT wrażliwe na temperaturę. Warto zaznaczyć, iż otrzymane w ten sposób ODT charakteryzują się bardzo dużą porowatością, dzięki czemu wnikanie wody jest znacznie łatwiejsze, a co za tym idzie, czas rozpadu takiej tabletki w jamie ustnej jest bardzo krótki. W tym momencie zgłoszonych jest już kilka patentów technologicznych liofilizacyjnego wytwarzania ODT, m.in. Zydis®, Lyoc®, Quicksolv®, NanoCrystal® czy Kryotab®.

Kolejną metodą wytwarzania ODT jest wytłaczanie, które polega na zalewaniu form plastyczną masą, otrzymaną przez zwilżanie mieszaniny proszków lotnym rozpuszczalnikiem, np. wodą lub etanolem. Po wypełnieniu formy odparowuje się rozpuszczalnik poprzez suszenie całości pod próżnią w podwyższonej temperaturze lub suszenie mikrofalowe. Najistotniejszą różnicą i zaletą w porównaniu do ODT otrzymywanych metodą liofilizacji jest możliwość umieszczenia większej dawki substancji czynnej w pojedynczej tabletce.

Bardzo często wykorzystuje się zwyczajne tabletkowanie – zarówno bezpośrednie, jak i po uprzedniej granulacji (granulacja na mokro, na sucho, fluidyzacyjna, poprzez ekstruzję). Tabletkowanie jest bardzo często wykorzystywanym technologicznie procesem przy produkcji ODT. Otrzymane w ten sposób tabletki charakteryzują się bardzo dużą wytrzymałością mechaniczną – znacznie większą niż we wcześniej opisywanych metodach.

Najważniejszym aspektem tej technologii wytwarzania ODT jest opracowanie takiej formulacji, która zapewni odpowiednio krótki czas rozpadu tabletki. Zazwyczaj korzysta się z dodatku superdezintegrantów, czyli substancji odpowiedzialnych za bardzo szybkie pęcznienie przy kontakcie z wodą, np. kroskarmelozy sodowej, krospowidonu czy glikolanu sodowego skrobi.

Oprócz tego wśród substancji pomocniczych przy produkcji ODT tą metodą wymienia się cukry i alkohole wielowodorotlenowe, które charakteryzują się dobrą rozpuszczalnością w wodzie i zdolnością maskowania smaku. Jest to bardzo ważna cecha, gdyż odpowiednio duża rozpuszczalność warunkuje promowanie tworzenia kanalików, którymi woda wnika do wnętrza tabletki i aktywuje substancje rozsadzające.

W tym momencie dostępne są opatentowane gotowe mieszaniny substancji pomocniczych, tzw. co-processed excipient systems i są to zazwyczaj połączenia substancji pomocniczych o znanych właściwościach, np. celulozy mikrokrystalicznej (MCC) i cukrów prostych albo substancji o silnych właściwościach rozsadzających z dodatkiem wodorofosforanów wapnia czy krzemianów. Przykładem takich połączeń może być np.: Pharmaburst® (mannitol, sorbitol, krospowidon i krzemionka koloidalna uwodniona), F-Melt M® (mannitol, ksylitol, MCC, krospowidon, wodorofosforan wapnia), Ludiflash® (mannitol, krospowidon, poliwinylooctan).

Najnowszą, zaakceptowaną przez FDA metodą wytwarzania ODT jest druk 3D (przyrostowa metoda formowania).