Centralnym punktem schizofrenii urojeniowej jest zmiana struktury świata chorego, jak i całego jego otoczenia. To najpóźniej występująca postać tej choroby. Zazwyczaj ujawnia się dopiero pod koniec okresu młodości, kiedy to osobowość jest już dobrze ukształtowana, a sposoby ekspresji utrwalone. W związku z tym procesy chorobowe mają odbicie głównie w sferze werbalnej. Często schizofrenia urojeniowa nie ujawnia się przez dłuższy czas ponieważ chory postępuje z pozoru normalnie. Dopiero kiedy zacznie wypowiadać swoje myśli na głos otoczenie orientuje się, że w jego zachowaniu zaszły pewne istotne zmiany.

Urojenia bywają również uznawane za osiowy objaw innych typów schizofrenii. Jednak to w przypadku schizofrenii urojeniowej charakterystyczne jest to, że nie są one przysłonięte przez inne, bardziej rzucające się w oczy i bezpośrednio utrudniające normalne funkcjonowanie objawy.

Struktura świata chorego na schizofrenię urojeniową jest mniej zwarta, ciężko jest ją uchwycić i jednoznacznie opisać. Sam chory ma problem ze zdefiniowaniem i wyrażeniem swoich uczuć. Zamyka się przez to w sobie i jeszcze bardziej pogrąża w chorobie.

Cechą typową dla osoby chorej na postać urojeniową schizofrenii jest to, że potrafi nadzwyczaj dokładnie opisać minione wydarzenia. Pamięć chorych jest imponująca i znacznie przewyższa przeciętne umiejętności zdrowych ludzi. Ponadto ludzie ze schizofrenią urojeniową bardzo często skupiają się na najdrobniejszych szczegółach ze swojego życia. Nie tylko przesadnie je analizują, są również w stanie niezwykle dokładnie o nich opowiedzieć. Taką pamięć mianuje się hipermnezją. Jest ona silnie skoncentrowana na wewnętrznych przeżyciach chorego. Pamięć dotycząca innych obszarów życia i postępowania schizofrenika nie ulega polepszeniu, wręcz przeciwnie. Skupia się ona tylko na obszarach urojeniowych, nie przenosi się na zwiększoną zdolność do zapamiętywania faktów i danych. Zostało to udowodnione w wyniku licznych badań w których sprawdzano zdolności schizofreników do zapamiętywania dat, czy faktów historycznych.

Ponadto osoba z urojeniową postacią schizofrenii jest nadmiernie spostrzegawcza. Podczas przeciętnej obserwacji ludzi mijanych na ulicy skupia się na niezmiernie dużej ilości informacji. Analizuje ich wygląd i gesty, dokładnie je zapamiętuje. Wykorzystuje je do budowania swoich własnych koncepcji i tworzenia kolejnych płaszczyzn swojego urojonego świata.

Wszyscy postrzegamy świat w sposób egocentryczny- stanowimy dla samych siebie centralny punkt odniesienia, wokół którego dzieją się wszystkie pozostałe rzeczy. Schizofrenik z urojeniową postacią tej choroby ma bardzo nasilony egocentryzm swoich działań. Ciężko jest mu oddzielić rzeczy, które go dotyczą od takich, z którymi nie ma nic wspólnego. Zanika perspektywa, którą wszyscy mamy i która umożliwia zdrowym ludziom zdystansowanie się do otaczającego ich świata. U schizofreników następuje nienaturalne zbliżenie się do otaczającego świata. Osobie chorującej na schizofrenię urojeniową wydaje się, że wszystko co się dzieje dookoła dotyczy właśnie jej. Narastające napięcie i bodźce atakujące z zewnątrz w którymś momencie uniemożliwiają już choremu normalną egzystencję.

Chory na schizofrenię urojeniową ma skłonność do przyjmowania jednej z dwóch skrajnie różnych postaw. Rządzi on światem (postawa 'na górze') albo jest w swoim poczuciu pod kontrolą wszystkich pozostałych osób (postawa 'na dole'). W pierwszym przypadku chory zazwyczaj ma urojenia wielkościowe- czuje, że ma moc sprawczą i możliwość rządzenia światem. Znamienne jest przekonanie o tym, że może on wydawać polecenia innym ludziom, a także odczytywać ich myśli. Wręcz przeciwnie do postawy 'na dole' w której to osoba ze schizofrenią ma przeświadczenie, że jest sterowana przez kogoś z zewnątrz i nie ma własnej woli. Cierpi na urojenia prześladowcze, w których wydaje mu się, że jest nieustannie śledzony i wszyscy ludzie znają jego myśli. Zwłaszcza w okresie początkowym choroby (ale często również w kolejnych jej fazach) te dwie postawy przeplatają się ze sobą. Ostatecznie jednak w którymś momencie zwykle następuje stabilizacja i chory przyjmuje jedną w dwóch wymienionych postaw.

Zwykle przy tej odmianie schizofrenii chory doświadcza zarówno urojeń, jak i omamów-często wzajemnie się one przeplatają, bywają również formy choroby, w których jedne przeważają nad drugimi.

W tworzeniu struktury urojeniowej wyróżnić można trzy istotne fazy:

• faza oczekiwania
• faza olśnienia
• faza uporządkowania

Pierwsza z nich charakteryzuje się tym, że choremu towarzyszy niezwykłe napięcie. Ma on w sobie niepokój i czuje się tak, jakby czekał na coś ważnego. Otacza go niepewność, chce on poznać odpowiedzi na pytania, które w sobie nosi. Odpowiedzi te chory otrzymuje wraz z nadejściem fazy olśnienia. To poczucie uporządkowania i zrozumienia pewnych faktów, które towarzyszy nam w codziennym życiu. W tym przypadku jest ono jednak o wiele silniejsze. Można je również porównać z uczuciem, które towarzyszy zdrowym ludziom pod koniec procesu twórczego, kiedy to pewna towarzysząca nam w jego trakcie koncepcja zostaje zmaterializowana. W przypadku schizofrenii można powiedzieć, że to tak jakby te odczucia przenieść na wszystkie aspekty naszego życia i jednocześnie dokonać w ich obrębie jakiegoś przełomowego odkrycia. Można to spróbować również porównać do momentu odrodzenia. Dawną osobowość chorego człowieka wypiera nowa, dla której wszystkie zjawiska są zaskakujące i wcześniej niespotykane. Chory widzi nowy porządek rzeczy w sposób chaotyczny i nieusystematyzowany, wszystko wymaga dogłębniejszego scharakteryzowania i  poznania. W późniejszych fazach natomiast przeważającym uczuciem jest już radość i euforia ze zrozumienia nowych faktów. Etap uporządkowania to proces logicznego przyswojenia nowej wiedzy i sformułowania na ich podstawie konkretnych wniosków. Wszystko co do tej pory było dla chorego niejasne przybiera usystematyzowaną formę. Jest on w stanie wyjaśnić sobie na swój sposób wszystkie wydarzenia, które mają miejsce w jego życiu. Cała egzystencja chorego zostaje podporządkowane tej strukturze i z biegiem czasu zdaje się ona dominować w jego życiu. Chory chce wszystko zrozumieć i ułożyć wedle jej porządku.