Przede wszystkim należy dokładnie sprawdzać daty ważności leków, gdyż są to substancje chemiczne, które po upływie określonego czasu mogą zmieniać swój skład chemiczny i zaszkodzić. Jeżeli uznamy, że leki są przeterminowane lub będą niepotrzebne, należy je oddać apteki, w której znajdują się odpowiednio przystosowane pojemniki do gromadzenia przeterminowanych produktów leczniczych - konfiskatory. Niestety nie każda apteka posiada takie miejsce.

Chcąc zbadać ile aptek posiada pojemniki, zaczęłam spacerować po śródmieściu Łodzi i okazało się, że dopiero w szóstej aptece pani farmaceutka poinformowała mnie, że „apteki nie mają obowiązku gromadzenia przeterminowanych leków, a konfiskatory znajdują się w każdej  sieciowej aptece jednej ze znanych firm farmaceutycznych, natomiast ciężko o taką aptekę w pobliżu” – tłumaczyła Pani farmaceutka. Nie dość, że nie w każdej aptece można zostawić przeterminowane leki, to okazuje się, że mało kto zostawia leki w miejscach do tego przystosowanych. W konsekwencji trafiają one na wysypiska komunalne, które najczęściej nie są  przystosowane do składowania takich odpadów. Ponadto mało która z firm komunalnych dostosowała swoją działalność do wymogów Unii Europejskiej i jest przygotowana na przyjmowanie odpadów niebezpiecznych - brak jest maszyn oddzielających preparaty lecznicze od opakowań oraz właściwych spalarni odpadów, a na wysypiska odpadów komunalnych trafia i rozkłada się po kilka ton rocznie. Jedna z firm zajmujących się między innymi utylizacją leków - Polska Grupa Recyklingu PROEKO – utylizuje w ciągu roku około 165 ton leków. Łatwo więc wywnioskować jakie może być to przełożenie na skalę krajową. Są to miliardy złotych. Niewątpliwie największa ilość leków odbierana jest z regionu województwa mazowieckiego. Przyczyną najwyższego poziomu na tym obszarze kraju jest zapewne lokalizacja największych hurtowni farmaceutycznych- właśnie na Mazowszu. Niepokojącą informacją jest fakt, iż tendencja ilości odbieranych przez nas leków cały czas rośnie.[1]

Interesującym jest, że za działania związane z selektywnym zbieraniem i odbieraniem odpadów komunalnych oraz powstających w gospodarstwach domowych odpadów niebezpiecznych (preparaty lecznicze), odpowiedzialne są gminy, a nie apteki. W takim razie należy zadać sobie pytania, dlaczego mało który pacjent wie, że nie należy wyrzucać preparatów leczniczych? Dlaczego będąc w aptece nie spotyka się informacji na ten temat? Odpowiedź na te pytania wydaje się być prosta: społeczeństwo ma niewystarczającą wiedzę, kupują więcej, niż potrzebują.Apelujemy do lekarzy, by rozsądnie wypisywali recepty. Niech proponują pacjentom tańsze odpowiedniki preparatów. Z kolei pacjenci nie powinni wymuszać na lekarzach wypisywania leków, które nie są im potrzebne – apeluje Mariusz Szymański, rzecznik Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ. Ponadto firmy farmaceutyczne na każdym kroku „kuszą” nowymi ofertami (2 razy więcej za tyle samo; trzecie opakowanie gratis, itd.), licznymi akcjami marketingowymi, reklamami, przez co często klienci kupują lekarstwa, których nie stosują, a później wyrzucają do śmieci. Najgorsze, że na śmietniki trafiają też leki refundowane, a więc te, do których zakupu dopłaca NFZ, czyli my wszyscy. Tu winne są dzikie promocje firm farmaceutycznych, w czasie których leki oferowane są za złotówkę lub za grosik. Kupowanie na zapas to przeżytek PRL-u, ale niestety wciąż żywy – ocenia Piotr Brukiewicz, wiceprezes Śląskiej Izby Aptekarskiej. Takie działania przyczyniają się nie tylko do zanieczyszczenia środowiska naturalnego, ale również zwiększają prawdopodobieństwo  zatrucia się lekami (kupowane lekarstwa najczęściej nie są konsultowane z lekarzem lub farmaceutą).

W 2012 roku na terenie Łodzi można było zostawić przeterminowane leki w 110 aptekach oraz termometry rtęciowe w jednym z dwunastu miejsc specjalnie do tego przygotowanych.[2] W Warszawie wskazano ponad 520 takich placówek.[3] Czy to jednak wystarczy? Gminy są odpowiedzialne za działania związane z odpadami komunalnymi. Pomimo, iż urzędy miasta opracowują programy w tym zakresie, informacje nie docierają do odbiorców – społeczeństwa.  Przeterminowane leki lub te, które nie będą już zażywane przez pacjentów powinny być bezwzględnie oddawane do aptek lub do miejsc, w których znajdują się konfiskatory. Warto zauważyć, że apteki nie mają obowiązku gromadzenia i przekazywania do utylizacji leków, które nie zostały przez nie zakupione. Oznacza to, iż tylko od dobrej woli aptekarzy zależy, czy przyjmą oni dodatkową partię przeterminowanych preparatów i sami przekażą je firmom utylizującym odpady. Dlatego też nie we wszystkich aptekach znajdują się pojemniki, w których można zostawić przeterminowane lub niepotrzebne leki. Jednak gminy podpisują porozumienia z aptekami oraz przychodniami, w których bezpłatnie udostępniane są miejsca na konfiskatory. Koszty utylizacji ponosi gmina. Największą liczbę leków przekazują do utylizacji hurtownie farmaceutyczne i producenci oraz apteki. Najczęściej są to leki przeterminowane, jednak przekazywane do utylizacji są również leki pełnowartościowe, których nie dopuszczono do sprzedaży.  

Na szczęście zarówno środowisko farmaceutów, innych pracowników sektora ochrony zdrowia, jak i osób dbających o środowisko naturalne coraz częściej organizują kampanie, czy programy, mające na celu uświadamianie społeczeństwa na temat konsekwencji wyrzucania leków w niedozwolonych miejscach oraz zapewniają coraz więcej miejsc przystosowanych do wyrzucania leków.

Anna Staszewska