Choroba

Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą odzwierzęcą. Wywołuje ją flawiwirus przenoszony przez kleszcze, który może być obecny także w niepasteryzowanym mleku zakażonych zwierząt. Wirus występuje w trzech podtypach: europejskim (TBEV-CE), syberyjskim (TBEV-Sib) i dalekowschodnim (TBEV-FE). Ma on charakter neurotropowy, czyli prowadzi do uszkodzenia tkanki nerwowej. KZM ma przebieg dwufazowy. W ciągu pierwszych dwóch tygodni występują objawy niespecyficzne przypominające przeziębienie. Po ustaniu pierwszej fazy, jeśli dochodzi do zajęcia układu nerwowego, może rozwinąć się druga faza cechująca się wysoką gorączką i objawami neurologicznymi. Chorzy, u których rozwinęła się druga faza choroby, mogą cierpieć z powodu zapalenia rdzenia kręgowego, mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych. U 35-58% tych chorych dochodzi do trwałych ubytków neurologicznych (porażenia nerwów, zaniku mięśni, uszkodzenia słuchu) i/lub zaburzeń psychicznych (depresji, zaburzeń koncentracji, zaburzeń pamięci), a u 1% choroba może zakończyć się zgonem. Rozpoznanie KZM w fazie neurologicznej wymaga potwierdzenia laboratoryjnego (serologii). Nie ma skutecznego leku przeciw KZM. Oprócz unikania ekspozycji na kleszcze jedynym sposobem zabezpieczenia przed chorobą jest szczepienie.

Epidemiologia

Na świecie odnotowuje się rocznie ponad 10 tys. zachorowań, głównie w Europie Północno-Wschodniej i Środkowej oraz w północnych regionach Azji. W Europie od ok. 20 lat obserwuje się wzrost liczby zgłaszanych przypadków KZM. Zachorowania występują od wiosny do jesieni. W Polsce ilość zachorowań szacuje się na 150-250 przypadków rocznie. Największy odsetek odnotowuje się w województwach podlaskim i warmińsko-mazurskim. Niemniej zarówno zapadalność, jak i obszar występowania KZM są wysoce niedoszacowane, głównie ze względu na dostęp do diagnostyki. Do zajmowania coraz to nowych terenów przez kleszcze przyczynia się m.in. ocieplenie klimatu.

Szczepionka

W Polsce dostępne są dwa preparaty przeciw KZM, oba w wersji dla dzieci i dorosłych:

* Encepur® K (dla dzieci) i Encepur® Adults (dla dorosłych) – zawierają inaktywowanego wirusa kleszczowego zapalenia mózgu, szczep K23 podtypu europejskiego, namnażanego w fibroblastach kurzych, 

* FSME-IMMUN 0,25 ml Junior (dla dzieci) i FSME-IMMUN 0,5 ml (dla dorosłych) – zawierają inaktywowanego wirusa kleszczowego zapalenia mózgu, szczep Neudörfl podtypu europejskiego, namnażanego w fibroblastach zarodków kurzych (CEF). 

Kalendarz szczepień

W Polsce szczepienie przeciw KZM jest zalecane (nieobowiązkowe i niefinansowane z budżetu ministra zdrowia). Zaleca się je osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu choroby, m.in. pracownikom leśnym, stacjonującemu wojsku, rolnikom, turystom i wszystkim lubiącym przebywać na łonie natury.

Schemat szczepień obejmuje trzy dawki szczepienia podstawowego:

* I dawka w wybranym terminie (u dorosłych i dzieci powyżej 1. roku życia),

* II dawka po 1-3 miesiącach (zależnie od preparatu),

* III dawka po 5-12 miesiącach od II dawki (zależnie od preparatu).

Uzyskana odporność nie jest długoletnia, dlatego zaleca się wykonanie szczepienia przypominającego po trzech latach od zakończenia cyklu podstawowego, a następnie powtarzać szczepienie co 3-5 lat. Ze względu na dużą rozpiętość czasową szczepienie należy zaplanować odpowiednio wcześniej. W uzasadnionych przypadkach można zastosować schemat przyspieszony, tj. dwie dawki w odstępie 14 dni. Koszt jednej dawki to ok. 120 zł. Szczepionki przeciw KZM należą do najskuteczniejszych szczepionek przeciwwirusowych. Już po podaniu pierwszej dawki ponad 90% szczepionych wytwarza odporność. Pełny cykl szczepień zapewnia ponad 95% skuteczności.