Choroba

Grypę wywołuje Influenzavirus – wirus RNA z rodziny Orthomyxoviridae. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub przez kontakt z zakażoną powierzchnią. Okres wylęgania wynosi 1-4 dni. Objawy, w przypadku braku powikłań utrzymujące się około 7 dni, obejmują m.in. ból gardła, kaszel, katar, wysoką gorączkę, dreszcze, bóle mięśniowo-stawowe, nudności i wymioty. Kaszel i złe samopoczucie mogą utrzymywać się jeszcze ponad 2 tygodnie. Ze względu na niespecyficzne objawy grypa często mylona jest z innymi infekcjami wywołanymi przez wirusy oddechowe (w tym COVID-19), choć jej przebieg jest zazwyczaj ostry i nie prowadzi do utraty węchu i smaku. Wirus grypy atakuje nabłonek dróg oddechowych, w których namnaża się, prowadząc do martwicy komórek. Ułatwia to wtórne nadkażenia bakteryjne, w tym pneumokokowe i meningokokowe. Przez to grypa często prowadzi do powikłań, takich jak zapalenie płuc i oskrzeli, zapalenie ucha środkowego, mięśnia sercowego i osierdzia, zaostrzenie chorób przewlekłych lub powikłań neurologicznych. Grypa jest wysoce zakaźna. Chory może zarażać jeszcze przed wystąpieniem objawów, infekując średnio 4 osoby z bliskiego otoczenia.

Epidemiologia

Wyróżnia się cztery typy wirusów grypy: A, B, C i D. Ludzi infekują typy A-C, przy czym zakażenia wirusem typu C są zwykle bezobjawowe. Typ A dzieli się na podtypy (serotypy) w zależności od rodzaju antygenów obecnych na powierzchni wirionu: hemaglutyniny (HA) i neuraminidazy (NA). Różne typy antygenów stanowią podstawę klasyfikacji HN, np. A/H1N1.

Nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie wirusa grypy ze środowiska. Przyczyną jest zdolność wirusa do mutacji oraz występowanie niekontrolowanego rezerwuaru w postaci zwierząt (ptaków i wielu ssaków). Na świecie w strefach umiarkowanych zachorowania na grypę występują sezonowo, zaś w strefie tropikalnej – w ciągu całego roku. Według danych WHO, każdego roku w populacji światowej choruje około 5-10% dorosłych i 20-30% dzieci. Rejestruje się 3-5 mln ostrych przypadków. Istotny odsetek zgonów odnotowuje się u dzieci poniżej 5. roku życia. Za wybuch pandemii odpowiedzialny jest wirus typu A, którego rezerwuarem jest ptactwo morskie. Ogólnoświatowa pandemia występuje w momencie pojawienia się nowego szczepu. Najcięższe przypadki ubiegłego stulecia to pandemia Hiszpanki (1918-1920, A/H1N1), która zebrała żniwo porównywalne do Czarnej Śmierci, a także grypa azjatycka (1957-1958, A/H2N2) i Hong Kong (1968-1969, A/H3N2). W Europie w sezonie 2017/2018 u 99% pacjentów hospitalizowanych także izolowano wirusa typu A, w tym 66% było zakażonych wirusem podtypu A(H1N1)pdm09. W Polsce od sezonu epidemicznego 2009/2010 potwierdza się zachorowania wywołane przez wirus grypy podtypu: A/H1N1, A/H1N1/pdm09, A/H3N2 i typ B. Od sezonu 2010/2011 potwierdza się również zakażenia mieszane (koinfekcje). W sezonie 2019/2020 również dominował szczep typu A. W zależności od sezonu w Polsce rejestruje się od kilkuset tysięcy do kilku milionów przypadków i podejrzeń, lecz dane te mogą być zaniżone. Liczba zgonów jest trudna do oszacowania. W obecnym sezonie odnotowano dotychczas o 13,2% mniej zachorowań niż w analogicznym okresie poprzedniego roku, co wynika najpewniej z dyscypliny społecznej związanej z pandemią COVID-19.

Szczepionka

Szczepionka przeciw grypie jest preparatem sezonowym, którego skład zmienia się co roku. Wytwarzana jest podczas każdego sezonu epidemicznego, na podstawie szczepów wirusa obecnych aktualnie na półkuli północnej i jest przeznaczona do użycia w kolejnym sezonie epidemicznym. Odporność poszczepienna utrzymuje się ok. 6-12 miesięcy, a skuteczność szczepionki to 40-70% w zależności od sezonu i populacji. Szczepionki przeciw grypie mają najmniejszą liczbę rejestrowanych niepożądanych odczynów poszczepiennych.

Preparaty zarejestrowane w Polsce należą do grupy szczepionek inaktywowanych i dzielą się na dwa rodzaje: zawierające rozszczepione wiriony wirusa grypy (typu „split”) oraz podjednostkowe, zawierające jedynie hemaglutyninę i neuraminidazę (typu „subunit”). Od sezonu 2019/2020 dostępna jest również żywa donosowa szczepionka. Od sezonu 2020/2021 dostępne szczepionki są czterowalentne, tzn. zawierają rekomendowane przez WHO antygeny czterech szczepów wirusa grypy. Niezależnie od dostępności i rodzaju szczepionki skład wszystkich preparatów pod względem typów/podtypów wirusa jest w danym sezonie taki sam.

W sezonie 2020/2021 szczepionki powinny zawierać antygeny szczepów spokrewnionych ze szczepami: A/Guangdong-Maonan/SWL1536/2019 (H1N1)pdm09, A/Hong Kong/2671/2019 (H3N2), B/Washington/02/2019 (linia Victoria), B/Phuket/3073/2013 (linia Yamagata). Wszystkie szczepy pozyskiwane w celu produkcji szczepionek namnażane są w zarodkach kurzych, jednak mogą być stosowane u osób z alergią na białko jaja kurzego.

Dostępne obecnie w Polsce preparaty to:

- Influvac Tetra – szczepionka inaktywowana III generacji podjednostkowa,

- Vaxigrip Tetra – szczepionka inaktywowana II generacji zawierająca rozszczepione wiriony,

- Fluarix Tretra – szczepionka inaktywowana II generacji zawierająca rozszczepione wiriony,

- Fluenz Tetra – szczepionka żywa do podania donosowego; atenuowane szczepy, ze względu na dostosowanie do niższej temperatury (cold-adapted), replikują jedynie w jamie nosowej, a nie w płucach.

Kalendarz szczepień

Szczepienie przeciw grypie jest szczepieniem zalecanym, niefinansowanym ze środków Ministra Zdrowia. Szczepienie przeznaczone jest dla wszystkich osób powyżej 6. miesiąca życia. Szczepienie można realizować podczas całego sezonu epidemicznego, jednak powinno ono poprzedzać szczyt zachorowań.

Schemat szczepień z użyciem szczepionek inaktywowanych:

- dzieci w wieku 6-35 miesięcy – 1 lub 2 dawki (po 0,25 ml każda),

- dzieci w wieku 3-8 lat – 1 lub 2 dawki (po 0,5 ml każda),

- dzieci od 9 r.ż. i dorośli – 1 dawka (po 0,5 ml).

Dla szczepionki żywej zalecana dawka wynosi jedno naciśnięcie pompki do każdej dziurki w nosie. Szczepionka wskazana jest do podawania dla dzieci i młodzieży w wieku 2-18 lat.

W Polsce poziom zaszczepienia populacji jest jednym z najniższych w Europie i wynosi ok. 4%. W związku z pandemią COVID-19 zainteresowanie szczepieniami przeciw grypie wzrosło, jednak ze względu na niewystarczającą ilość szczepionek obecnie są one bardzo trudno dostępne.