Choroba

Rotawirusy to RNA wirusy wchodzące w skład rodziny Reoviridae. Są one najczęstszą przyczyną ostrych biegunek zakaźnych u niemowląt i małych dzieci. Rotawirusy są bardzo zakaźne i przenoszą się drogą kropelkową lub fekalno-oralną, a także poprzez kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami. Okres wylęgania infekcji wynosi zazwyczaj 12-96 godzin. Rotawirusy uszkadzają nabłonek kosmków jelitowych, prowadząc do powstania stanu zapalnego żołądka i jelit. Do głównych objawów infekcji należą: wysoka gorączka, wymioty, biegunka (wodniste, żółto-zielone stolce), brak łaknienia, odwodnienie. Infekcje rotawirusowe są szczególnie niebezpieczne dla niemowląt poniżej 6. miesiąca życia ze względu na możliwość gwałtownego odwodnienia. Niemal każde dziecko przynajmniej raz przechodzi taką infekcję. Ryzyko zakażenia wzrasta w dużych skupiskach, takich jak szpitalne oddziały dziecięce, żłobki i przedszkola. U dorosłych infekcja przebiega często bezobjawowo. Przebycie choroby nie chroni przed ponowną infekcją, a jedyną dostępną obecnie formą terapii jest leczenie objawowe poprzez doustne lub dożylne podanie płynów i elektrolitów. Liczba zachorowań na świecie wynosi nawet 111 mln rocznie, z czego ponad 500 tys. dzieci poniżej 5. roku życia umiera. W Europie rocznie choruje ok. 3 mln osób, spośród których nawet do 150 tys. dzieci jest hospitalizowanych. W Polsce odnotowuje się ok. 20-30 tys. zakażeń rocznie, jednak dane te są niedoszacowane (ponad 90% zgłoszeń dotyczy jedynie przypadków hospitalizowanych). Rzeczywistą liczbę zachorowań szacuje się na ok. 200 tys. rocznie. Powszechne programy szczepień ochronnych w znaczący sposób ograniczają liczbę zachorowań i stanowią jedyną skuteczną formę ochrony przed ciężkim przebiegiem zapalenia żołądka i jelit wywołanym przez rotawirusy.

Szczepionki i ich skuteczność

Szczepienie przeciw rotawirusom nie chroni w pełni przed infekcją. Jego zadaniem jest ochrona przed ciężkim przebiegiem choroby wymagającym hospitalizacji. Po podaniu zalecanej ilości dawek szczepionki skuteczność w zapobieganiu ciężkiemu zapaleniu żołądka i jelit wynosi 84,7-98%, a jakiemukolwiek zapaleniu żołądka lub jelit wywołanemu przez rotawirus – ok. 73%. Skuteczność w zapobieganiu zapaleniom swoistym dla poszczególnych serotypów wynosi w przypadku ciężkich zapaleń 75-100%. Na rynku polskim dostępne są obecnie dwie szczepionki doustne zawierające żywe, atenuowane wirusy:

- Rotarix – zawiera ludzki atenuowany rotawirus, szczep RIX4414 (2 dawki szczepienia),

- RotaTeq – zawiera pięć atenuowanych serotypów rotawirusów (G1, G2, G3, G4, P1A[8]) stanowiących reasortanty ludzko-bydlęce (3 dawki szczepienia); reasortanty powstają na drodze częstej u RNA wirusów reasortacji genowej, czyli wymiany segmentów genomów.

Wirusy zawarte w obu preparatach otrzymywane są z linii komórkowej Vero pochodzącej od małpy afrykańskiej kotawca zielonosiwego.

Po podaniu szczepionki wirus wydalany jest z kałem i może przenosić się na seroujemne osoby, dlatego w tym okresie należy szczególnie przestrzegać higieny osobistej. Szczepienie przeciw rotawirusom można łączyć z innymi szczepieniami w pierwszych tygodniach życia (poza szczepieniem na gruźlicę). Obie szczepionki chronią przed ostrym przebiegiem zakażenia wywołanego przez genotypy G1P8, G2P4, G3P8, G4P8, G9P8. Ocenia się, że szczepienie zapewnia ochronę na ok. 3 lata, jednak prawdopodobnie trwa ona dłużej. Szczepionki nie chronią przed ostrymi biegunkami wywołanymi przez inne wirusy i bakterie.

Kalendarz szczepień

Niezależnie od wyboru preparatu, szczepienie niemowląt należy rozpocząć po ukończeniu 6. tygodnia, ale nie później niż przed ukończeniem 12. tygodnia życia:

- Rotarix: 2 dawki w odstępie co najmniej 4 tygodni; drugą dawkę należy podać przed ukończeniem 24. tygodnia życia (najlepiej przed ukończeniem 16. tygodnia),

- RotaTeq: 3 dawki w odstępie co najmniej 4 tygodni; ostatnią dawkę należy podać przed ukończeniem 32. tygodnia życia (najlepiej przed ukończeniem 20-22. tygodnia).

Szczepionki przeciw rotawirusom nie są przeznaczone dla dzieci starszych niż wynika to z zaleceń. Tak ścisłe ograniczenie czasowe ma za zadanie zapewnić jak najwcześniejszą ochronę, a także zniwelować ryzyko wystąpienia wgłobienia jelita oraz wykluczyć koincydencję czasową między szczepieniem i naturalnym wystąpieniem tego rzadkiego schorzenia. Skuteczność szczepionki podanej starszym dzieciom nie była badana. Szczepionek Rotarix i RotaTeq nie należy stosować zamiennie. Szczepionki przeciw rotawirusom nie są finansowane ze środków Ministra Zdrowia.