Odra, świnka i różyczka cechują się bardzo wysoką zakaźnością. Jedynym ich rezerwuarem jest człowiek. Do transmisji dochodzi drogą kropelkową jeszcze przed wystąpieniem pierwszych objawów. Okres wylęgania chorób jest stosunkowo długi (od 10-12 dni w przypadku odry do 14-21 dni w przypadku różyczki). Ze względu na brak skutecznych leków, jedyną formą walki z tymi chorobami są szczepienia ochronne.

Odra

Wywołuje ją wirus odry Measles morbillivirus. Do najczęstszych objawów przed pojawieniem się charakterystycznej wysypki należą: gorączka, zapalenie spojówek, katar, kaszel. W jamie ustnej pojawiają się białe wykwity otoczone czerwoną linią (tzw. plamki Koplika), następnie za uszami czerwona wysypka, która stopniowo zlewa się w plamy i obejmuje całą głowę i ciało. Ok. 30% zakażeń prowadzi do powikłań. Najbardziej na nie narażone są dzieci poniżej 5. roku życia. Najwięcej zgonów odnotowano wśród niemowląt, które nie mogą być zaszczepione przed ukończeniem 12. miesiąca życia. Najgroźniejszym powikłaniem, występującym rzadko, jest podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE), którego objawy pojawiają się kilka lat po chorobie. Odra może mieć cięższy przebieg u dorosłych. Ze względu na wysoką zakaźność, przed wprowadzeniem obowiązkowych szczepień w 1975 r. niemal każde dziecko przechodziło odrę, co nadawało trwałą odporność. Epidemie odnotowywano co 2-3 lata. Mimo założonych wcześniej przez WHO planów eliminacji odry, w Europie odnotowuje się największy od 10 lat wzrost liczby zachorowań na odrę. W Polsce w 2019 r. odnotowano 4-krotnie więcej przypadków niż w roku poprzednim (blisko 1500). 89% zachorowań to osoby nieszczepione lub niekompletnie szczepione. Obecnie poziom wyszczepienia społeczeństwa w Polsce utrzymuje się poniżej progu odporności zbiorowiskowej. Na świecie z powodu odry w 2017 r. zmarło 110 tys. osób.

Świnka

Nagminne zapalenie ślinianek przyusznych (świnkę) wywołuje wirus Mumps rubulavirus. Objawy choroby to: gorączka, a także charakterystyczny obrzęk i bolesność obu ślinianek przyusznych, mogące utrudniać przełykanie. Przed wprowadzeniem obowiązkowych szczepień świnkę przechodziło większość dzieci, z czego 15-30% bezobjawowo. Epidemie występowały co 3-4 lata. Choroba może jednak prowadzić do powikłań, które występują częściej u chłopców niż dziewcząt – m.in. zapalenia jąder, które po okresie dojrzewania może prowadzić do niepłodności. W Polsce odnotowuje się ok. 1500-2000 przypadków świnki rocznie. Zgony występują bardzo rzadko.

Różyczka

Chorobę wywołuje Rubella virus. Najczęstsze objawy to: zaczerwienienie gardła, kaszel, katar, podwyższona temperatura oraz wysypka. Różyczka u dzieci przebiega zwykle łagodnie lub bezobjawowo, jej przebieg jest cięższy u dorosłych. Choroba ta stanowi jednak poważne zagrożenie w okresie ciąży, ponieważ zakażenie matki w pierwszym trymestrze może prowadzić do poronienia lub ciężkiego uszkodzenia płodu (tzw. różyczka wrodzona). Dzieci rodzą się z wadami serca i dużych naczyń, wadami narządu wzroku oraz słuchu. Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień epidemie różyczki pojawiały się co 4-6 lat. W ostatnich latach liczba zachorowań spada, obecnie w Polsce jest to poniżej 500 przypadków rocznie (z czego większość rozpoznana na podstawie objawów klinicznych, niepotwierdzona laboratoryjnie). Od 2017 r. nie odnotowano przypadków różyczki wrodzonej.

Szczepionka

W Polsce szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce występuje w postaci skojarzonej. Zawiera żywe, atenuowane wirusy. Szczepienie to jest obowiązkowe (finansowane ze środków Ministra Zdrowia) dla dzieci w wieku 13-15 miesięcy oraz w 6. roku życia. Obecnie dostępne preparaty to:

* M-M-RvaxPro – zawiera wirus odry (szczep Enders – Edmonston), wirus świnki (szczep Jeryl Lynn™ [Poziom B]), wirus różyczki (szczep Wistar RA 27/3);

* Priorix – zawiera wirus odry (szczep Schwarz), wirus świnki (szczep RIT 4385]), wirus różyczki (szczep Wistar RA 27/3).

Wirusy odry i świnki zawarte w obu preparatach namnażane są w hodowli komórek zarodków kurzych, jednak szczepionki te mogą być podane dzieciom mimo występowania alergii na białko jaja kurzego. Wirusy różyczki namnażane są z udziałem ludzkich linii komórkowych, odpowiednio WI-38 (M-M-RvaxPro) i MRC-5 (Priorix). Oba preparaty zawierają sorbitol i mogą zawierać śladowe ilości neomycyny.

Po szczepieniu atenuowane wirusy mogą być przez jakiś czas wydalane z organizmu, jednak nie odnotowano przypadków zarażenia osób wrażliwych przez osoby zaszczepione.

Badania naukowe wielokrotnie już zaprzeczyły rzekomemu związkowi szczepionki MMR z wystąpieniem autyzmu, który to mit propagowany jest przez ruchy antyszczepionkowe.

Szczepienie dorosłych jest zalecane (nierefundowane) w przypadku, gdy:

- nie byli szczepieni przeciw odrze w dzieciństwie,

- w przeszłości otrzymali tylko jedną dawkę szczepionki,

- zalecane jest młodym kobietom, zwłaszcza pracującym w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie). Szczepionki żywej nie należy jednak podawać ciężarnym oraz należy powstrzymać się przed zajściem w ciążę co najmniej 1 miesiąc po szczepieniu.

Kalendarz szczepień na odrę, świnkę i różyczkę został zaktualizowany w 2019 r., przesuwając czas podania drugiej dawki szczepienia z 10. na 6. rok życia.