Czym w skrócie jest opieka farmaceutyczna?

Opieka farmaceutyczna nie jest zjawiskiem nowym. Jej idea narodziła się już w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych. Działania wówczas podjęte miały na celu, tak jak i dziś, poprawę stanu zdrowia pacjentów poprzez edukację, a dzięki temu poprawę zachowań podczas stosowania leków. W naszym kraju opieka farmaceutyczna (OF) jest definiowana jako udokumentowany proces, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby z innymi zawodami medycznymi, czuwa nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii w celu uzyskania określonych jej efektów poprawiających jakość życia pacjenta. Dodatkowo zasadnicze zadania farmaceuty określone są jako: rozpoznawanie rzeczywistych lub potencjalnych problemów lekowych, rozwiązywanie rzeczywistych problemów lekowych oraz zapobieganie, by problemy potencjalne nie przekształciły się w problemy rzeczywiste.

W jaki sposób OF wpłynie na farmaceutów?

Taka forma świadczenia usług w aptece zmienia na pewno postrzeganie zawodu farmaceuty. Dziś nawet pacjenci odwiedzający apteki kojarzą go raczej ze sprzedawcą leków, a nie partnerem lekarza, specjalistą, od którego można się dowiedzieć niemal wszystkiego o stosowanych lekach. Zawód farmaceuty podupadł na znaczeniu w ostatnich latach. Ten niewykorzystywany potencjał miałaby wskrzesić właśnie opieka farmaceutyczna.

Jakie wyzwania stawia opieka farmaceutyczna?

Prowadzenie OF wiąże się z wieloma obowiązkami. Prócz udzielonych informacji, farmaceuta musi w aptece w specjalnym programie komputerowym prowadzić odpowiednią dokumentację wizyt. Wgląd do niej ma pacjent oraz lekarz. Zawiera podstawowe informacje dotyczące interesanta – wiek, waga, ocena ogólnego stanu zdrowia, kopie wyników badań laboratoryjnych oraz zapis wszystkich stosowanych leków, również tych wydawanych bez recepty. Aby sprostać wymaganiom prowadzenia opieki farmeceutycznej, niezbędne jest również przystosowanie samego budynku. W aptece powinno znajdować się więc osobne pomieszczenie, w którym można spokojnie prowadzić prywatną rozmowę, przejrzeć dokumentację, sprecyzować cele, do jakich będzie dążył pacjent, dokonać przeglądów lekowych (próba uniknięcia negatywnych skutków polipragmazji, szczególnie wśród osób starszych), wyeliminować ewentualne interakcje, itd.

Jak to wygląda dziś w Polsce?

Opieka nadal nie jest w żaden sposób uregulowana prawnie. Na przeszkodzie stoi wiele rzeczy, ale najważniejsze to ochrona danych osobowych oraz brak opracowanych schematów postępowania. Ponadto nie istnieją programy wspomagające realnie prowadzenie opisywanej usługi oprócz instruktażowego programu Uniwersytetu Jagiellońskiego FONTIC: Farmaceutyczna Opieka w Nadciśnieniu Tętniczym i Cukrzycy typu 2. Nadal nie funkcjonuje żaden organ, który z ramienia Naczelnej Rady Aptekarskiej koordynowałby działania związane z opieką farmaceutyczną oraz brakuje systemu akredytacyjnego dla aptek i farmaceutów zaangażowanych w projekt. Póki co powołano Zespół ds. Wdrażania Opieki Farmaceutycznej do Praktyki Aptecznej. Ciągle brak ustawy o zawodzie aptekarza, co utrudnia dokładne sprecyzowanie relacji pacjent-farmaceuta-lekarz.

W lutym tego roku Rząd poinformował, że Ministerstwo Zdrowia zamierza wprowadzić przepisy zakładające, że część farmaceutów będzie się opiekowała pacjentami i otrzymają na ten cel pieniądze z budżetu państwa. Trudno z drugiej strony wyobrazić sobie, aby taka usługa była świadczona bezpłatnie. Rozmowa z pacjentem zajmuje dużo czasu, a wypełnienie niezbędnych dokumentów być może jeszcze więcej. Dodatkowy nacisk zostałby położony na współpracę lekarzy z farmaceutami, co przyczyniłoby się do większego nadzoru nad prowadzoną terapią. Innym rozwiązaniem, które sugeruje Ministerstwo, byłoby wprowadzenie systemu powtarzanego wydawania recept (repeat dispensing), co znacznie odciążyłoby budżet systemu ochrony zdrowia i zmniejszyło kolejki w przychodniach. Nie można zapominać przy tym o zasadności wprowadzenia odpowiednich regulacji, które oddzieliłyby OF od sprzedaży komercyjnej w aptece.

Jak wygląda opieka farmaceutyczna w innych krajach?

Stany Zjednoczone – tu opieka farmeceutyczna funkcjonuje od ponad 25 lat. Każdy stan ma swoje przepisy, stąd też w różnych częściach kraju obowiązki farmaceuty w ramach OF mogą się różnić -  w niektórych mogą prowadzić ją w niepełnym wymiarze, w innych mają nawet możliwość przepisywania leków.

Wielka Brytania – farmaceuta regularnie spotyka się z pacjentem i raz do roku wykonuje przegląd stosowanych przez niego leków. Recenzja ze spotkania i zalecenia, co do dalszej farmakoterapii, trafia do lekarza prowadzącego. Cena usługi – ok. 28 funtów, rocznie farmaceuta może przeprowadzić maksymalnie 400 takowych przeglądów. Ponadto może  przepisywać część leków na receptę po ustaleniu czasu takiej kuracji z lekarzem.

Niemcy – farmaceuci gromadzą informacje o terapii pacjentów, często dyskutując z nimi na ten temat, nawet podczas domowych wizyt. Omawiane są wszelkie wątpliwości dotyczące działań niepożądanych, skutków ubocznych stosowanej terapii, a także innych dolegliwości. Istnieją 3 źródła finansowania opieki: pacjenci, budżet państwa i firmy ubezpieczeniowe.

Holandia – istnieją tu specjalistyczne bazy danych z historią chorób pacjenta dostępne dla wszystkich realizatorów opieki farmaceutycznej, czyli lekarzy i farmaceutów. Konsultacje z pacjentem odbywają się w specjalnych pokojach. Farmaceuta spotyka się również z lekarzem, by omawiać farmakoterapię pacjenta oraz zasugerować zmiany. Usługa opieki farmaceutycznej w Holandii nie podlega osobnemu wynagrodzeniu, jednak w tym kraju farmaceuta urósł do rangi eksperta szeroko pojętej farmakoterapii.