Znana od wieku

Metformina należy do grupy biguanidów i jest stosowana głównie do leczenia pacjentów cukrzycowych. Jest obecna w medycynie od ponad 60 lat, a do jej syntezy przyczyniła się roślina – rutwica lekarska. Metformina nie jest jedynym biguanidem wyizolowanym z rutwicy, jednak jedynym dopuszczonym do leczenia farmakologicznego. 

Jest stosowana z powodzeniem w leczeniu cukrzycy typu drugiego, ponieważ obniża stężenie glukozy poprzez hamowanie glukoneogenezy. Dodatkowo zmniejsza wchłanianie glukozy w jelitach oraz zwiększa jej wykorzystanie przez mięśnie szkieletowe oraz tkankę tłuszczową. Właśnie na podstawie podawania metforminy pacjentom z cukrzycą zauważono jej ponadplanowe właściwości.

Właściwości przeciwnowotworowe

Naukowcy zakładają istnienie więcej niż jednego mechanizmu działania metforminy – pośredniego i bezpośredniego, które nie wykluczają się wzajemnie. Zostały one przestawione na poniższym wykresie. Metoda pośrednia zakłada, że metformina zmienia gospodarkę hormonalną i metabolizm, co może wpływać na sam nowotwór. Bezpośrednie oddziaływania pomiędzy biguanidami a komórkami rakowymi pojawiają się, gdy stężenie podawanego leku jest wystarczające do wywołania stresu energetycznego w komórce.

Źródło obrazu: M. Foretz i wsp., Metformin: From Mechanisms of Action to Therapies, Cell Metabolism, 2014

Dowiedziono, że metformina obniża ryzyko zachorowania na nowotwór oraz polepsza prognozy po zachorowaniu. Lek ten zaburza szlaki kinazy mTOR, których nadmierna aktywacja jest charakterystyczna dla złośliwych guzów nowotworowych. Nie są to ani nowe doniesienia, ani przypuszczenia. Skuteczność metforminy została potwierdzona w leczeniu raka jelita grubego, piersi oraz nowotworów ginekologicznych.

Metformina powoduje również zmniejszenie ilości naczyń krwionośnych w obrębie guza, czym wpływa na jego słabsze odżywienie i wolniejszą proliferacje komórek nowotworowych oraz zmniejsza ryzyko tworzenia przerzutów. Działa synergistycznie z innymi lekami, zwiększając skuteczność chemioterapii poprzez wzrost receptorów progesteronowych oraz hamowanie ekspresji glikozylazy I.

Na co jeszcze?

Oprócz cukrzycy i właściwości przeciwnowotworowych zostało również udowodnione, że ma właściwości przeciwmiażdżycowe oraz pobudza tworzenie nowych neuronów w mózgu. Dodatkowo zmniejsza stężenie cholesterolu VLDL i LDL we krwi, zwiększa fibrynolizę, czym prowadzi do rozpadu zakrzepów, więc działa ochronnie na układ krwionośny. Badania wykazały, że leczenie metforminą wyraźnie zmniejsza śmiertelność pacjentów z cukrzycą typu 2 na choroby sercowo-naczyniowe, takie jak stabilna choroba wieńcowa, ostry zespół wieńcowy i zawał mięśnia sercowego. Jest brana pod uwagę przy leczeniu zespołu policystycznych jajników, nefropatii cukrzycowej oraz cukrzycy u kobiet ciężarnych.

Czy istnieją przeciwskazania?

Pomimo szerokiego wachlarza zastosowań metforminy, nie jest ona lekiem bez wad. Dwa leki należące do tej samej grupy biguanidów zostały wycofane z leczenia, z powodu powstawania kwasicy metanowej silnie obniżającej wydolność nerek. Jednak jak dowiedziono w badaniach ryzyko wystąpienia kwasicy metanowej przy leczeniu metforminą jest niskie (3 przypadki na 100 tysięcy pacjentów) i nie jest to ilość większa niż występująca przy stosowaniu leczenia przy użyciu innych leków.

Skutki uboczne stosowania metforminy dotyczą przede wszystkim układu pokarmowego i są to: bóle brzucha, nudności, utrata apetytu, które zazwyczaj ustępują samoistnie.