Popularność preparatów zawierających wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) z szeregu omega, powszechnie zwanych kwasami omega-3, wynika z przekonania, iż pozytywnie wpływają one na funkcjonowanie układu odpornościowego oraz rozwój układu nerwowego zwłaszcza u dzieci do 3 roku życia. Przekonanie to znajduje odzwierciedlenie w zatwierdzonych przez Europejską Agencję ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) oświadczeniach zdrowotnych dla niektórych kwasów omega-3 (DHA i EPA). EFSA potwierdza dane o korzystnym działaniu kwasów omega-3 na rozwój oczu u dzieci i niemowląt karmionych piersią, a także o wspomaganiu prawidłowego rozwoju mózgu u dzieci nienarodzonych i niemowląt, jeśli matka w codziennej diecie spożywa min. 250 mg kwasów DHA i EPA (w tym min. 200 mg DHA dziennie). Zainteresowanie konsumentów produktami zawierającymi nienasycone kwasy tłuszczowe z roku na rok jest coraz większe, tworząc rynek produktów warty ponad 70 mln zł (wg raportu PMR z 2015 r. Rynek suplementów diety w Polsce). Dostępne na rynku produkty zawierające WNKT są zarówno pochodzenia roślinnego (olej lniany, słonecznikowy, rzepakowy, itp.) jak i pochodzenia odzwierzęcego (olej rybi, olej z wątroby dorsza, olej z rekina). Biorąc pod uwagę powszechne zainteresowanie i swoistą modę na nienasycone kwasy tłuszczowe, a zwłaszcza kwasy z szeregu omega-3, dużym zainteresowaniem cieszą się oleje rybie, w szczególności trany. Olej rybi jest przede wszystkim cennym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3, w tym kwasu EPA i DHA, a także witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D i E.
W sezonie jesienno-zimowym, sprzedaż produktów zawierających kwasy omega-3 wyraźnie wzrasta. W trosce o konsumenta, Instytut Jakości Jagiellońskiego Centrum Innowacji sfinansował i przeprowadził własny ranking tranów. Ranking powstał w oparciu o przeprowadzone w akredytowanych laboratoriach badawczych analizy na wybranych produktach. Ocena produktów, zakupionych w trzech różnych seriach produkcyjnych każdy, została dokonana w oparciu o takie kryteria jak:
• ilość kwasów EPA i DHA w dziennej dawce zalecanej przez producenta,
• zawartość witamin w dziennej dawce zalecanej przez producenta (w szczególności witaminy D3),
• zgodność z deklaracją producenta dla zawartości EPA i DHA oraz witamin (A,E i D),
• zawartość zanieczyszczeń (metale ciężkie),
• świeżość produktu,
• koszt dziennej dawki (ekonomia zakupu).
Wybór produktów został przeprowadzony m.in. w oparciu o listę (wg raportu PMR z 2015 r. Rynek suplementów diety w Polsce) najlepiej sprzedających się oraz najbardziej rozpoznawalnych na polskim rynku marek tranów i olejów rybich. Do rankingu zostały wybrane:
1. Gold Omega-3 (Olimp Laboratories);
2. Kidabion Omega-3 + witaminy A,D,E,C (Merck);
3. Mӧller’s tran norweski o aromacie cytrynowym (Orkla Health);
4. Omega Cardio +czosnek (Holbex);
5. Tran islandzki smak naturalny (Lysi);
6. Tran Sanostol (Takeda Pharma);
7. Tran skandynawski (Havet);
8. Tran Suplement diety (olej z wątroby dorsza) (Gal).
Produkty zostały zakupione w powszechnym obrocie handlowym, na terenie aptek z całego kraju. Każdy produkt został zakupiony w trzech różnych partiach produkcyjnych, celem zbadania jednorodności pomiędzy nimi oraz uśrednienia otrzymanych wyników. Z przeprowadzonych przez Instytut Jakości JCI analiz, wynika, że dla żadnego z produktów nie było statystycznie istotnych różnic między jego poszczególnymi partiami. W związku z tym w dalszej części rankingu wyniki laboratoryjne podawane są jako wartości uśrednione dla trzech partii każdego produktu.
Jeśli tran to kwasy omega
Trany kupowane są przez konsumentów z uwagi na zawartość dwóch głównych grup składników tj. kwasów omega-3, w tym DHA i EPA oraz witamin, w szczególności witaminy D. Z tego względu, w pierwszej kolejności przyjrzeliśmy się właśnie zawartości kwasów omega-3 w puli wszystkich kwasów tłuszczowych w danym produkcie, oraz ich ilości w pojedynczej dawce rekomendowanej przez producenta. Kwas eikozapentaenowy (EPA) powstaje w drodze przekształcenia innego kwasu z grupy kwasów omega-3, kwasu α-linolenowego (ALA). Proces ten tylko w niewielkim stopniu odbywa się organizmie człowieka w sposób naturalny.
Następnie w wyniku dalszych przemian, którym podlega EPA, powstaje kwas dokozaheksaenowy (DHA) – bardzo ważny składnik m.in. błon komórkowych w tkance nerwowej mózgu i lipidów siatkówki oka. Jako, że zarówno EPA jak i DHA są związkami niezbędnymi do prawidłowego funkcjonowania układu krwionośnego, nerwowego i odpornościowego, a w znikomej ilości powstają w drodze naturalnej syntezy, powinny być suplementowane w postaci gotowej wraz z pożywieniem. Nie może się to jednak odbywać w dowolnych ilościach, dlatego m.in. w zależności od wieku, spożycie zarówno EPA jak i DHA jest zalecane w różnych dawkach. Zapotrzebowanie na kwasy omega-3 dla osób dorosłych oraz dzieci w wieku powyżej 2 lat podaje się jako sumę EPA i DHA: zalecenie Instytutu Żywności i Żywienia (IŻŻ) wskazuje 250 mg dziennie, a dla kobiet w okresie ciąży i laktacji dodatkowo 100-200 mg. Dla dzieci w wieku od 6 miesięcy do 2 lat odpowiednie spożycie dla DHA to 100 mg dziennie, jednakże brak jest odpowiedniego zalecenia dla spożycia EPA w tej grupie wiekowej. W praktyce spożycie obu tych związków w przeciętnej diecie Polaka (szacowane na podstawie analizy spożycia produktów spożywczych według danych GUS), to około 150 mg dziennie. Niezbędne jest zatem regularne uzupełnianie diety w te kwasy tłuszczowe, a dostosowanie odpowiedniej dziennej dawki do spożycia jest istotne ze względu na to, iż nadmierne spożycie EPA i DHA może być szkodliwe zdrowia.
Z uwagi na przytoczone powyżej kwestie dotyczące funkcji jakie DHA i EPA pełnią w organizmie człowieka, w naszym rankingu odrębnie punktowaliśmy rzeczywistą zawartość DHA i EPA w dawce produktu, a odrębnie zgodność pomiędzy deklaracją producenta co do ilości tych kwasów w produkcie, a faktycznymi ilościami otrzymanymi podczas oznaczeń laboratoryjnych.
Wśród badanych przez nas preparatów najwyższą procentową zawartość kwasu DHA w produkcie (24%) stwierdzono w przypadku Gold Omega-3 i była ona około dwukrotnie wyższa od wartości otrzymanych dla pozostałych preparatów. Wartości otrzymane dla reszty analizowanych preparatów były do siebie zbliżone i wynosiły ok. 12%. Jednak gdy ilość tę przełożyć na dzienną dawkę rekomendowaną do spożycia przez producenta, to okazuje się, że największą ilość DHA dostarcza produkt Mӧller’s tran norweski o aromacie cytrynowym, bo aż 610 mg/5ml. W przypadku kwasu EPA procentowo największą zawartość stwierdzono również w produkcie Gold Omega-3, bo aż 35%, natomiast już w pojedynczej dawce dziennej najwięcej tego kwasu zawierał Tran Sanostol owocowy smak – 428 mg.
Jeśli chodzi o deklarowane ilości kwasów DHA i EPA w produkcie, to jedynie w przypadku Mӧller’s tran norweski o aromacie cytrynowym informacja producenta umieszczona na etykiecie dobrze koresponduje z wartościami otrzymanymi dla tego produktu w wykonanych przez Instytut Jakości JCI oznaczeniach. Nasze analizy wykazały także, że jest niewielka różnica między wartościami deklarowanymi, a oznaczonymi w produktach Gold Omega-3 i OmegaCardio+czosnek, choć w pierwszym przypadku wartość oznaczona jest wyższa od wartości deklarowanej, a w drugim przeciwnie. W przypadku wyraźnych różnic między deklarowaną a rzeczywistą zawartością EPA i DHA wyżej oceniliśmy ten pierwszy typ rozbieżności (nadmiar), ponieważ nie stwarza ono realnego ryzyka przedawkowania, natomiast pozwala na lepsze pokrycie zapotrzebowania na te związki. Dotyczy to preparatów Tran Suplement diety (olej z wątroby dorsza), Tran Sanostol owocowy smak, Tran islandzki smak naturalny, Kidabion oraz Tran skandynawski.
Jako że najlepszą zgodność z deklaracją co do zawartości DHA i EPA w dawce, jak również najwyższą ilość tych kwasów w rekomendowanej dawce, miał Mӧller’s tran norweski o aromacie cytrynowym, został on najwyżej oceniony w tej kategorii badania.
Witaminy
W rankingu produktów zawierających kwasy omega-3 zastosowaliśmy kryterium różnicujące produkty na podstawie zawartości witamin A, D oraz E w pojedynczej dawce, oraz zgodności deklaracji producenta co do ich ilości w porównaniu ze stanem faktycznym. Ponadto, z uwagi na to, że przedawkowanie witaminy A jest niebezpieczne dla organizmu, oznaczone wartości przekraczające deklarację producenta skutkowały przyznaniem w rankingu punktów ujemnych w tej kategorii. Dodatkowo część z produktów w ogóle nie posiadała witamin E i D i tam gdzie producent rzetelnie o tym informował, było to pozytywnie punktowane, a tam gdzie wartości oznaczone przez nas nie zgadzały się z deklarowanymi przez producenta, skutkowało to obniżeniem punktacji w rankingu.
WITAMINY A I E
Witamina A pełni kluczową rolę w procesach rozwoju embrionalnego, funkcjonowaniu układu immunologicznego i jest niezbędna dla prawidłowej pracy mózgu i oczu. Trzeba jednak pamiętać, że długotrwałe i znaczne przekraczanie zalecanej dawki witaminy A (700 ug dla kobiet, 900 ug dla mężczyzn, 1200-1300 ug dla kobiet karmiących; 400-700 ug dla dzieci i młodzieży) może skutkować 
pojawieniem się objawów przedawkowania takich jak m.in. bóle głowy czy odwapnienie kości. Nadmierne spożycie witaminy A przez kobiety w ciąży może spowodować poważne uszkodzenie płodu. Natomiast witamina E jest składnikiem błon komórkowych, gdzie chroni lipidy przed stresem oksydacyjnym (rodnikami). Ze względu na swoje działanie przeciwrodnikowe chroni skórę przed promieniowaniem ultrafioletowym. Jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Niedobór witaminy E powoduje m.in. zaburzenia neurologiczne, zaburzenia układu odpornościowego, czy schorzenia układu sercowo-naczyniowego. Według zaleceń, dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę to 6-7 mg dla dzieci do lat 8, a dla starszych dzieci i osób dorosłych – 8 mg dla kobiet i 10 mg dla mężczyzn. Warto pamiętać, że przyjmowanie powyżej 1000 mg dziennie przez dłuższy czas może doprowadzić do objawów przedawkowania - zaburzeń jelitowych, osłabienia mięśni, bólów głowy czy zaburzeń widzenia.
Podobnie jak w przypadku oceniania zawartości DHA i EPA, tak i w tej kategorii punktowaliśmy nie całkowitą ilość witamin A i E w produkcie lecz ich zawartość w dziennej dawce, a także zgodność z zdeklarowaną na etykiecie produktu ilością.
Wśród badanych przez nas preparatów najwyższym stężeniem witaminy A charakteryzował się Tran Suplement diety (olej z wątroby dorsza) zawierający 214 mg/l. Pod względem przyjmowanej dziennej dawki witaminy A, napotkaliśmy na szereg rozbieżności pomiędzy tym co pokazały wyniki laboratoryjne, a tym co deklaruje producent. Najwyższą wartość oznaczono w dawce Kidabionu, która zawierała aż 643 ug witaminy A. Ale uwaga! Oznacza to, iż otrzymana przez nas ilość tej witaminy w dawce tego produktu była znacząco wyższa niż według deklaracji producenta (400 ug), co potencjalnie stwarza ryzyko przedawkowania tej witaminy. Cztery spośród analizowanych produktów (Mӧller’s tran norweski o aromacie cytrynowym, Tran islandzki smak naturalny, Tran skandynawski, Tran Sanostol owocowy smak) zawierały mniej witaminy A w dawce niż deklarował producent. Brak witaminy A w produkcie był w każdym przypadku rzetelnie komunikowany przez producneta. Tylko jeden analizowany przez nas produkt, Tran Suplement diety (olej z wątroby dorsza) zawierał ilość witaminy A w dawce w pełni zgodną z zadeklarowaną na etykiecie produktu. Spośród badanych preparatów, najlepszym źródłem witaminy E zarówno w przeliczeniu na litr, jak i na dawkę jest Gold Omega-3. Tylko dawka Kidabionu zawierała zbyt wysokie ilości witaminy E, w porównaniu z zadeklarowanymi wartościami na etykiecie. Natomiast wartości niższe od deklarowanych wykazały trzy spośród badanych w rankingu produktów: Tran Islandzki smak naturalny, Tran Sanostol owocowy smak, oraz OmegaCardio+czosnek. Tylko dwa spośród badanych przez nas produktów miały zawartość witaminy E zgodną z tym co deklaruje producent tj.: Mӧller’s tran norweski o aromacie cytrynowym oraz Gold Omega-3. Nasze badania wykazały, że zarówno Tran Suplement diety (olej z wątroby dorsza) jak i Tran Skandynawski nie zawierały witaminy E w swoim składzie, co było zgodne z zawartą przez producenta informacją na etykiecie produktu.
Biorąc pod uwagę zgodność stanu faktycznego, jak również zawartość witamin A i E w dawce, zwycięzcami w tej kategorii zostały Gold Omega-3 oraz Mӧller’s tran norweski o aromacie cytrynowym sumarycznie uzyskując w tej kategorii największą ilość punktów.
WITAMINA D
Konsumenci chętnie kupują trany celem uzupełnienia witaminy D w codziennej diecie, zwłaszcza u dzieci w okresie intensywnego wzrostu i obniżonej kondycji układu odpornościowego. Witamina D jest niezbędna do prawidłowego działania układu kostnego i odpornościowego, a tran jest jednym z bogatszych źródeł tej witaminy. Warto więc przy jego wyborze kierować się również jej zawartością. Niedobory witaminy D powodują obniżone wchłanianie jelitowe wapnia czy obniżoną gęstość kości. Skutkiem niedoboru jest również obniżenie odporności na infekcje, a także zwiększone ryzyko rozwoju chorób układu krążenia.
Zalecane obecnie dawki to 20–50 mikrogramów dziennie dla osób dorosłych oraz 15-25 mikrogramów dziennie dla dzieci powyżej roku życia i młodzieży.
W tej kategorii punktowaliśmy przede wszystkim ilość witaminy D w dziennej dawce oraz zgodność deklarowanej przez producenta ilości witaminy D w stosunku do otrzymanych przez nas wyników badań. Najwyżej punktowane były wysokie zawartości w dawce, oraz pełna zgodność zawartości z dokonanym przez nas oznaczeniem.
Z punktu widzenia całkowitej zawartości witaminy D w produktach, najwyższe stężenie witaminy D stwierdzono dla produktu Tran Suplement diety (olej z wątroby dorsza) bo aż 2482 mg/l. Natomiast najwyżej ocenione zostały produkty: Tran Sanostol owocowy smak oraz Mӧller’s tran norweski o aromacie cytrynowym” ponieważ zawierały największą ilość tej witaminy w dawce – odpowiednio 8,96 i 8,62 ug. Dwa spośród badanych preparatów nie zawierały witaminy D w ilościach powyżej poziomu oznaczalności. Były to Gold Omega-3 i OmegaCardio+czosnek. Warto jednak zwrócić uwagę, że preparaty o najwyższej zawartości witaminy D w dawce miały jej jednak średnio mniej niż deklarował to producent na etykiecie. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku produktów: Tran islandzki smak naturalny i Tran skandynawski. W wyniku tych rozbieżności musieliśmy częściowo obniżyć im punktację. Pozostałe produkty tj. Tran Suplement diety (olej z wątroby dorsza) i Kidabion zawierały ilość witaminy D większą od deklarowanej.
W naszej opinii zwycięzcami w tej kategorii są ex aequo Tran Sanostol owocowy smak oraz Mӧller’s tran norweski o aromacie cytrynowym, ponieważ dostarczają najwięcej tej niezbędnej do prawidłowego rozwoju witaminy, pomimo, że mają wartości nieco niższe niż to deklaruje producent na etykiecie.
Dlaczego tran śmierdzi rybą?
Ze względu na wysoką zawartość cennych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NKT), olej rybi jest 
podatny na utlenianie. Skutkiem tego procesu jest powstawanie związków szkodliwych dla organizmu człowieka. Związki te mogą mieć niekorzystne lub nawet szkodliwe oddziaływanie na nasz organizm. Dlatego bardzo ważna jest kontrola stopnia utlenienia oleju rybiego i utrzymywanie ilości produktów utleniania na niskim poziomie. Parametrem najczęściej stosowanym do oceny zaawansowania utleniania tłuszczów jest liczba nadtlenkowa. Zgodnie z zaleceniami Farmakopei Europejskiej, wartość liczby nadtlenkowej rybich olejów rafinowanych stosowanych do wyrobu suplementów diety nie powinna przekraczać 10 meq/kg, a jeśli jest to olej ryb z rodzaju Thunnus (na przykład z tuńczyka) lub z rodzaju Sarda, to 5 meq/kg. Należy zwrócić również uwagę na to, że olej rybi, którego liczba nadtlenkowa jest wyższa niż 5 meq/kg, ma często już wyraźny charakterystyczny rybi zapach.
Spośród badanych produktów, najniższą liczbą nadtlenkową charakteryzowały się Tran islandzki smak naturalny i Omega Cardio+Czosnek, przy czym dla tego ostatniego uzyskano najbardziej powtarzalne wyniki we wszystkich badanych seriach. Wskazywałoby to na wysoką stabilność tego preparatu. Wśród badanych preparatów dla trzech tj.: Mӧller’s tran norweski o aromacie cytrynowym, Tran Sanostol owocowy smak i Gold Omega-3 otrzymano wartość z przedziału 5-10 meq/kg. Dla produktu Tran Suplement diety (olej z wątroby dorsza) średnia wartość tego parametru wyniosła 9,4 meq/kg - oznacza to obecność stosunkowo licznych produktów utleniania, wciąż jednak pozostających w zakresie normy określonej przez Farmakopeę Europejską.
Badania laboratoryjne przeprowadzone przez nas pod kątem występowania ewentualnych zanieczyszczeń, wykazały, że przeanalizowane produkty spełniają rygorystyczne normy dopuszczalnych poziomów metali ciężkich (ołowiu, kadmu, miedzi, arsenu, rtęci). Jako, że ryby żyjąc w środowisku morskim, mają zdolności akumulacji zanieczyszczeń (w tkance tłuszczowej), kontrola jakości tłuszczów rybich pod kątem zawartości metali ciężkich oraz pestycydów i innych organicznych zanieczyszczeń jest szczególnie ważna przy produkcji tranów.
Ile kosztuje dawka zdrowia?
musi ponieść w przeliczeniu na pojedynczą rekomendowaną przez producenta dawkę. Innymi słowy zależało nam, aby pokazać, który z produktów można stosować najdłużej zakładając, że przyjmujemy jedną dawkę produktu dziennie, zanim będziemy zmuszeni dokonać kolejnego zakupu. W tym badaniu najkorzystniejszy stosunek ceny do ilości spożywanego produktu wykazały cztery produkty, Tran Suplement diety (olej z wątroby dorsza), Gold Omega-3, Tran skandynawski, Tran islandzki smak naturalny. Tran Mӧller’s tran norweski o aromacie cytrynowym, Tran Sanostol owocowy smak, oraz OmegaCardio+czosnek znalazły się w średnim przedziale cenowym pojednyczej dawki produktu. Natomiast najdroższy pod tym względem okazał się Kidabion.
KOMENTARZE