Ze względu na rosnące na całym świecie zainteresowanie wykorzystaniem terapeutycznym komórek macierzystych, w 2002 roku powołano Polski Bank Komórek Macierzystych. W chwili obecnej jednostka ta może pochwalić się licznymi sukcesami, które zawdzięcza doskonałemu zespołowi specjalistów z dziedziny transplantologii, transfuzjologii, ginekologii i położnictwa. 

Od 2003 roku, PKBM współpracuje z bankiem komórek macierzystych w Stanach Zjednoczonych, którego reprezentant -Zbigniew Roger Mrowiec, dyrektor laboratorium komórek macierzystych Community Blond Sernice, New Jersey,  jest obecnie członkiem Rady Naukowo Medycznej Polskiego Banku Komórek Macierzystych S.A. 

W listopadzie 2005 utworzono Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Polski Bank Komórek Macierzystych” z siedzibą w Centrum Zdrowia Dziecka, w skład NZOZ weszły dwie komórki organizacyjne: bank krwi pępowinowej i medyczne laboratorium diagnostyczne.

Ponadto PKBM ma podpisaną umowę z firmą KRIO ZRT z siedzibą w Budapeszcie, o wzajemnym zapewnieniu kontynuacji przechowywania porcji Komorek macierzystych wyizolowanych z krwi pępowinowej w przypadku, gdy jedna ze stron będzie zagrożona upadłością. 

Na pytania dotyczące istoty badań i konieczności przeszczepień krwi pępowinowej opowiada nam dr Tomasz Baran - Dyrektor ds. Sprzedaży i Marketingu, PBKM. 

Portal biotechnologia.pl : Ile przeszczepień krwi pępowinowej dokonano dotychczas w Polsce i jak tę tendencję możemy porównać do norm światowych?

dr Tomasz BaranPBKM : W Polsce dotychczas przeprowadzono kilkadziesiąt przeszczepień krwi pępowinowej, z czego kilkanaście u dzieci. Do 7 z nich użyto krwi z Polskiego Banku Komórek Macierzystych, do pozostałych z banków publicznych z zagranicy. PBKM jest zatem jedynym bankiem rodzinnym, który ma doświadczenie w przekazaniu zbankowanej krwi do przeszczepienia. 

Po raz pierwszy przeszczepienia krwi pępowinowej dokonano w 1994 roku pobierając ją od siostry chorego. Drugi przeszczep (a pierwszy opisywany w piśmiennictwie) miał miejsce w roku 2000, kiedy to komórki macierzyste krwi pępowinowej zostały wykorzystane do leczenia chłopca z ostrą białaczka szpikową. Przełomowy był rok 2007, w którym po raz pierwszy użyto do transplantacji krwi pępowinowej, która wcześniej została pobrana, przetworzona i przechowywana w rodzinnym  banku krwi – Polskim Banku Komórek Macierzystych. 

Na świecie już od 1988 r. krew pępowinowa używana jest jako źródło komórek macierzystych do przeszczepiania. Do połowy 2011 roku na świecie przeszczepiono ponad 25 tys. razy komórki macierzyste z krwi pępowinowej. W 2009 r. w USA po raz pierwszy liczba przeszczepień komórek macierzystych z krwi pępowinowej była wyższa niż przeszczepień pochodzących ze szpiku kostnego. W Polsce nadal przeważają przeszczepienia komórek macierzystych ze szpiku i krwi obwodowej. Niska liczba przeszczepień w Polsce jest spowodowana m.in. niewielką ilością zdeponowanej krwi w bankach. 

Ile rocznie osób w Polsce decyduje się na pobranie krwi?

Już ponad 25 tysięcy rodziców powierzyło PBKM cenną krew swojego dziecka. Rocznie ok. 4000 rodziców decyduje się pobrać i zdeponować krew pępowinową w PBKM. Zasoby publiczne krwi pępowinowej to około 500 porcji. 30% z nich zostało pobrane i spoczywa w PBKM. 

Ile jest banków krwi pępowinowej w Polsce, a ile na świecie?

W Polsce oficjalnie działa 6 banków rodzinnych (jednym z nich jest PBKM) oraz 4 publiczne. W 2011 roku PBKM utworzył publiczny bank krwi pępowinowej. PBKM zdecydował się na ten krok, by zwiększyć zasoby przechowywanej krwi pępowinowej i jednocześnie zwiększyć wykorzystywanie krwi pępowinowej do przeszczepień w Polsce tak, jak się to dzieje w krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych.

Czym jest właściwie krew pępowinowa?

Krew pępowinowa to krew, która krąży w układzie krwionośnym płodu, a po narodzinach i odpępnieniu dziecka (odcięciu pępowiny) pozostaje w pępowinie i łożysku. Jest ona cennym źródłem komórek macierzystych. Komórki macierzyste mają unikatowe zdolności do różnicowania się w inne komórki. Mogą one przekształcić się m.in. w krwinki czerwone, płytki krwi, komórki mięśniowe czy nerwowe. Krew pępowinową można pobrać tylko raz, podczas porodu. 

We krwi pępowinowej obecne są także niezróżnicowane jeszcze komórki tkankowe? Czym one się różnią i jaki jest cel badań nad nimi?

Krew pępowinowa jest cennym źródłem komórek macierzystych, które można podzielić na:

• krwiotwórcze komórki macierzyste(obecnie wykorzystywane przede wszystkim w hematologii, onkologii i w leczeniu chorób układu krwiotwórczego):
  • mają zdolność przekształcania się w każdy ze składników krwi i układu immunologicznego,
  • standardowo stosowane w hematologii i onkologii. 
• tkankowe komórki macierzyste(badania nad ich wykorzystaniem to jedna z najszybciej rozwijających się gałęzi medycyny):
  • mają zdolność do przekształcania się w różne typy komórek, takich jak komórki nerwowe, mięśnia sercowego, wątroby, kości czy trzustki,
• eksperymentalnie stosowane w medycynie regeneracyjnej. 

Od ponad 20 lat krwiotwórcze komórki macierzyste wykorzystywane są przede wszystkim do przeszczepiania chorym po intensywnej chemioterapii i/lub radioterapii. Obecnie prowadzone są intensywne badania naukowe z wykorzystaniem drugiego rodzaju komórek - tkankowych komórek macierzystych. Ostatnie doniesienia sugerują, że w przyszłości komórki te będą stosowane w leczeniu m.in. choroby Alzheimera, choroby Parkinsona, w chorobach wątroby, cukrzycy, udarze mózgu, stwardnieniu rozsianym, chorobach serca, a więc chorób, które są dziś nieuleczalne. 

Terapia komórkami macierzystymi to jedna z najszybciej rozwijających się gałęzi medycyny. Niedawno Korea Południowa, jako pierwsza, wprowadziła do sprzedaży lek służący regeneracji chrząstek stawowych zawierający ludzkie komórki macierzyste. To kolejny krok do przyszłego wykorzystania tkankowych komórek macierzystych w medycynie regeneracyjnej. 

Jakie choroby są możliwe do wyleczenia tą metodą?

Przeszczepy komórek macierzystych krwi pępowinowej są obecnie wykorzystywane przede wszystkim w hematologii i onkologii, w leczeniu chorób układu krwiotwórczego, takich jak ostre białaczki, przewlekła białaczka szpikowa, chłoniaki złośliwe, zwojak zarodkowy, mięsak Ewinga, mięsak prążkowano-komórkowy, guzy ośrodkowego układu nerwowego i inne guzy wieku dziecięcego. Pełna lista chorób liczy ponad 70 pozycji.

Czy krew pępowinowa służy także medycynie regeneracyjnej? Czy oprócz zastosowań medycznych może znaleźć wykorzystanie np. w kosmetologii?

Przeszczepienia w leczeniu chorób hematologicznych czy onkologicznych to już standard, a regeneracyjne właściwości komórek macierzystych to obecnie dominujące zagadnienie w dziedzinie regeneracji tkanek. Zdaniem naukowców badania nad terapią komórkami macierzystymi już wkrótce pozwolą opracować leki na wiele chorób, m.in. raka, cukrzycę typu I, chorobę Parkinsona, stwardnienie rozsiane, chorobę Alzheimera czy niewydolność serca. Wciąż pojawiają się doniesienia o nowych możliwościach zastosowaniach komórek macierzystych w medycynie regeneracyjnej. Komórki macierzyste wykorzystuje się także w medycynie estetycznej. 

Jak wygląda cała procedura pobierania krwi pępowinowej? Czy jest to zabieg obarczony jakimś ryzykiem?

Po podpisaniu umowy z PBKM rodzice otrzymują specjalny „zestaw pobraniowy”, który zawiera wszystkie elementy niezbędne do pobrania krwi pępowinowej ich dziecka. Rodzice muszą jedynie pamiętać o zabraniu zestawu ze sobą do szpitala w dniu porodu. Krew pępowinowa pobierana jest z pępowiny tuż po narodzinach i odpępnieniu dziecka. Procedura pozyskiwania krwi pępowinowej jest kilkuminutowa, prosta i bezbolesna (zarówno dla matki, jak i dziecka), całkowicie nieinwazyjna i niezaburzająca przebiegu porodu. Krew pobierana jest przez położną lub lekarza. Co ważne, poród przez cesarskie cięcie czy ciąża mnoga nie stanowią przeciwwskazania do pobrania krwi pępowinowej.

W niektórych ośrodkach w Stanach Zjednoczonych wykonuje się już przeszczepienia z namnożonych poza organizmem komórek macierzystych krwi pępowinowej. Czy ta technologia jest dostępna w Polsce?

Technologia ta na chwilę obecną nie jest dostępna w Polsce. 

Czy w przypadku przeszczepień komórek krwi pępowinowej napotyka się na problemy etyczne?

Pobranie krwi pępowinowej jest wolne od jakichkolwiek wątpliwości natury etycznej. Kościół Katolicki w Instrukcji Dignitas Personae zaakceptował pobieranie komórek macierzystych z krwi pępowinowej. 

Kiedy należy podjąć decyzję o wyborze banku i jak trzeba się do tego przygotować? Jakie badania trzeba przeprowadzić?

W przypadku komórek macierzystych z krwi pępowinowej istotne jest, by pamiętać, że można je pobrać tylko raz, podczas porodu. Dlatego też podjęcie decyzji przez rodziców jest najważniejszym etapem całego procesu. Specjaliści z Polskiego Banku Komórek Macierzystych udzielają wszelkich porad w tym zakresie. PBKM posiada całodobową infolinię, udostępnia również szczegółowe informacje odnośnie komórek macierzystych, pobierania, przechowywania itp. na swojej stronie internetowej: www.pbkm.pl

Wybór banku oraz podpisanie umowy powinno nastąpić przed porodem. Najlepiej jednak decyzji o pobraniu krwi pępowinowej nie zostawiać na ostatnią chwilę i zawrzeć umowę w 2 lub 3 trymestrze ciąży. Nie trzeba się do tego w żaden sposób przygotowywać. Podczas podpisania umowy wypełniany jest kwestionariusz medyczny, na podstawie którego lekarz wyraża zgodę na pobranie. Badania krwi wykonywane są już po pobraniu. Badana jest zarówno krew pępowinowa dziecka, jak i krew matki.

Co wyróżnia PBKM jako potencjalne laboratorium, które wybierze klient?

Atuty wyróżniające PBKM spośród innych banków:

• PBKM to największy w Polsce bank –przechowuje 70% krwi pępowinowej w Polsce,
• PBKM jest jedynym bankiem rodzinnym, który ma doświadczenie w dostarczaniu krwi do przeszczepiania; PBKM posiada największe w Polsce laboratorium komórek macierzystych zlokalizowane przy Centrum Zdrowia Dziecka. Pozostałe firmy w Polsce (poza 1) to pośrednicy sprzedający usługę świadczoną przez publiczne szpitale,
• PBKM jest też jednym z kilku banków w Europie j posiadającym prestiżową akredytację AABB (American Association of Blood Banks). 

Kiedy powinno się zdecydować na pobranie krwi pępowinowej?

Decyzja o pobraniu krwi pępowinowej powinna być podjęta po dokładnym zapoznaniu się ze wszystkimi aspektami tego procesu. Nie należy jednak czekać z nią do dnia porodu. Wybór banku oraz podpisanie umowy powinno nastąpić w 2 lub 3 trymestrze ciąży. 

Etapy deponowania krwi w PBKM wyglądają następująco:

1.            Podpisanie umowy z bankiem.

2.            Pobranie krwi pępowinowej podczas porodu.

3.            Transport krwi do laboratorium PBKM w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie.

4.            Preparatyka i badania materiału pobranej krwi.

5.            Zamrożenie wyizolowanych z krwi komórek macierzystych.

6.            Wydanie certyfikatu przechowywania komórek macierzystych z krwi pępowinowej w Polskim Banku Komórek Macierzystych.

Czy są jakieś przeciwwskazania do pobrania krwi pępowinowej?

Przeciwwskazaniem do pobrania krwi pępowinowej może być aktywna choroba nowotworowa u matki czy też niektóre choroby genetyczne oraz zakażenia.

Jak przechowywana jest krew pępowinowa i kto decyduje o możliwości leczenia nią chorych?

Po pobraniu krew pępowinowa trafia do specjalnego pojemnika pobraniowego, który rodzice otrzymują po podpisaniu umowy z PBKM. W pojemniku znajduje się płyn konserwujący (CPD) zapobiegający procesowi krzepnięcia, co daje czas na jej dostarczenie do laboratorium PBKM. W laboratorium krew poddawana jest badaniom na oznaczenie liczby leukocytów, żywotność komórek, badaniom mikrobiologicznym w kierunku obecności bakterii tlenowych, beztlenowych i grzybów. Następnie przygotowywana jest do przechowywania w ciekłym azocie (w temperaturze ok. -190˚C), który zapobiega starzeniu się i urazom jej komórek. Najnowsze doniesienia Amerykańskiego Towarzystwa Hematologicznego mówią o zachowaniu funkcji komórek macierzystych po 24-letnim okresie przechowywania.

Jeśli u pacjenta, którego komórki macierzyste są przechowywane w PBKM, zostanie stwierdzona choroba wymagająca leczenia komórkami macierzystymi należy poinformować lekarza prowadzącego o bankowaniu tychże komórek. Decyzję o ich wykorzystaniu w terapii podejmuje lekarz. Z chwilą kiedy decyzja o przeszczepie komórek macierzystych zostanie podjęta, lekarz prowadzący powinien skontaktować się z PBKM w celu ustalenia szczegółów dostarczenia materiału biologicznego oraz niezbędnej dokumentacji medycznej. Rodzice powinni skontaktować się z PBKM w celu przesłania niezbędnej dokumentacji m.in. certyfikatu, który otrzymali z chwilą złożenia komórek macierzystych w PBKM. Po dostarczeniu dokumentacji przez Rodziców i ustaleniu szczegółów dostarczenia komórek macierzystych z lekarzem prowadzącym, zostaną one przekazane do wskazanego ośrodka/szpitala w celu ich wykorzystania.

Czy komórki macierzyste mogą stać się lekiem uniwersalnym?

Komórki macierzyste już teraz są nazywane „terapiami przyszłości”. Komórki macierzyste pochodzące z krwi pępowinowej w coraz większym stopniu są wykorzystywane w ośrodkach transplantacyjnych. Poza standardowym, wymienionymi wyżej wskazaniami, lekarze nieustannie starają się znaleźć nowe terapeutyczne zastosowania. Obecnie trwają zakrojone na szeroką skalę badania kliniczne nad wykorzystaniem komórek m.in. w leczeniu cukrzycy typu I, mózgowego porażenia dziecięcego, stwardnienia rozsianego czy chorobie Crohna. Czy będą lekami uniwersalnymi? To pokażą badania. Z całą pewnością możemy natomiast stwierdzić, że są to terapie, które mogą zrewolucjonizować medycynę, a tym samym nasze życie.  

red. Blanka Majda

Portal biotechnologia.pl składa podziękowania na ręce dr Tomasza Barana za udzielenie wywiadu.