Fot. Grzegorz Krzyżewski

Zgodnie z ideą przewodnią, tak jak poprzednie edycje konkursu, tegoroczny Złoty Medal Chemii skierowany był do autorów nowatorskich prac licencjackich lub inżynierskich o znaczeniu poznawczym, jak również aplikacyjnym w dziedzinie chemii (oraz z pogranicza chemii i biologii lub chemii i fizyki), napisanych i obronionych w Polsce, w roku akademickim 2021/2022. Patronat honorowy nad konkursem sprawuje prof. dr hab. Maciej Żylicz, prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz Polskie Towarzystwo Chemiczne i Komitet Chemii Analitycznej Polskiej Akademii Nauk. Organizatorem konkursu jest Instytut Chemii Fizycznej PAN, a fundatorem nagród firma DuPont. – Prace mówią nam przede wszystkim o innowacyjności studentów z wielu wydziałów w Polsce – w jakim stopniu oni sami są zainteresowani tworzeniem projektów, w tym takich, które mogą mieć potencjalne zastosowanie w przyszłości. A trzeba podkreślić, że tego typu nowe koncepcje mogą mieć zastosowanie w różnych sektorach przemysłowych i to zarówno w przypadku dużych przedsiębiorstw, jak i np. podmiotów typu spin-off – mówi prof. dr hab. Marcin Opałło, dyrektor IChF PAN.

Tytuł zwycięskiej pracy, należącej do Martyny Osady, brzmi: „Accurate ab initio calculations for alkali and alkaline-earth monohydrides”. Praca napisana została pod opieką naukową dr. hab. Michała Tomzy. Ultrazimne cząsteczki, tj. molekuły, schłodzone do temperatur niższych niż 1 mK, znajdują szerokie zastosowanie we współczesnej chemii i fizyce. W pracy wykonano obliczenia ab initio dla monowodorków MH metali pierwszej i drugiej grupy układu okresowego w celu przetestowania wybranego schematu obliczeniowego (uwzględniającego szereg poprawek) i wyznaczenia wielkości, istotnych z punktu widzenia ultrazimnej chemii i fizyki. Najważniejszymi wynikami pracy są stałe spektroskopowe oraz czynniki Francka-Condona, które charakteryzują monowodorki drugiej grupy (BeH, MgH, CaH, SrH, BaH) jako molekuły, świetnie nadające się do efektywnego chłodzenia laserowego.

Srebrny Medal Chemii zdobyła Zofia Dziekan również z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Jej praca zatytułowana „3D photolitography in electro-oriented cross-linked liquid crystal polymers” wykonana była pod opieką naukową dr. hab. Piotra Wasylczyka oraz dr Klaudii Dradrach. Przedmiotem badań jest inteligentny materiał, tworzony poprzez wbudowanie cząsteczek ciekłego kryształu w sieć polimerową. Po podgrzaniu zachowuje się on, jak sztuczny mięsień, którego sposób odkształcenia można zaprojektować, zmieniając ułożenie molekuł, które go tworzą. Wyniki opublikowane w pracy umożliwiają preparatykę ciekłokrystalicznych mikrostruktur o niespotykanych dotąd właściwościach opto-mechanicznych, które mogą posłużyć do stworzenia mikronarzędzi, robotów bądź przestrajalnych elementów optycznych.

Brązowy Medal Chemii otrzymał Paweł Grzybek z Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej za pracę pod tytułem „Projekt aparatury przeznaczonej do perwaporacyjnego rozdzielania ciekłych układów jednorodnych”, napisaną pod opieką naukową dr hab. inż. Gabrieli Dudek. Praca dotyczy zaprojektowania aparatury do perwaporacyjnego rozdzielania mieszanin ciekłych. Dzięki temu urządzeniu można badać właściwości transportowe jednorodnych membran oraz otrzymywać ciekłe substancje chemiczne o wysokiej czystości. Obecnie perwaporacja ma bardzo duże znaczenie  w przemyśle chemicznym i należy do tanich metod rozdzielania i oczyszczania związków chemicznych.

Wyróżnienia konkursowe otrzymali: Adrian Drozdowski i Katarzyna Mądry z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Marcel Jakubowski z Politechniki Poznańskiej oraz Anastasiia Hrunyk z Politechniki Warszawskiej. Nagrody finalistów powędrowały do: Martyny Osady i Zofii Dziekan z Uniwersytetu Warszawskiego (czyli zdobywczyń dwóch pierwszych miejsc w konkursie). Wyróżnienia specjalne DuPont trafiły do: Pawła Grzybka z Politechniki Śląskiej (zdobywcy trzeciego miejsca), Julii Moszczyńskiej oraz Katarzyny Pianki z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Temat pracy Julii Moszczyńskiej to „Nanostrukturalny CuO obietnicą zdrowszej wody.” Opisano w niej syntezę nanomateriałów CuO oraz ich wykorzystanie w separacji tlenków protu i deuteru, która pozwoliłaby produkować wodę pitną z wody morskiej. Z kolei głównym celem pracy Katarzyny Pianki, pt. „Znaczenie technik membranowych w inżynierii żywności – wykorzystanie procesu mikrofiltracji w separacji soku pomidorowego i ocena foulingu membran”, jest przeprowadzenie modyfikacji powierzchni polimerowych membran z polifluorku winylidenu (PVDF) za pomocą przemysłowego bioodpadu – chitozanu. Wykorzystanie chitozanu wynika z filozofii zero waste do konstruowania nowych materiałów separacyjnych.

– Wszystkie wyróżnione przez nas prace charakteryzują się innowacyjnością na poziomie koncepcji i realizacji, ale przede wszystkim stanowią naukowe nawiązanie do najważniejszych wyzwań cywilizacyjnych – podkreśla Andrzej Pałka, dyrektor generalny DuPont Polska. W tym roku do konkursu zgłoszone zostały 43 prace z 11 jednostek akademickich, do finału zakwalifikowało się 15 uczestników. Kryteria, którymi kierowało się jury, to: wartość naukowa pracy, dorobek publikacyjny autora, znaczenie praktyczne otrzymanych rezultatów, wykorzystanie nowoczesnych metod analitycznych oraz samodzielność prowadzenia badań. Na laureata Złotego Medalu Chemii czekała nagroda pieniężna w wysokości 10 tys. zł. Zdobywca Srebrnego Medalu otrzymał nagrodę 5 tys. z, a Brązowego – 2,5 tys. zł. Oprócz nagród głównych przyznane zostały także cztery wyróżnienia konkursowe o wartości 1 tys. zł i trzy wyróżnienia specjalne firmy DuPont o wartości 2 tys. zł. Wszyscy finaliści konkursu zyskali możliwość odbycia stażu naukowego w Instytucie Chemii Fizycznej PAN oraz bezpłatnego realizowania badań w jego laboratoriach. Ogłoszenie końcowych wyników konkursu i uroczyste wręczenie nagród odbyło się 13 grudnia 2022 r. w siedzibie firmy DuPont.