Międzynarodowy Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2015 r. Obchody tego święta mają na celu uznanie ważnej roli, jaką odgrywają kobiety i dziewczęta w środowiskach naukowych i technologicznych. Osiągnięcia polskich badaczek już od ponad 20 lat doceniają organizatorzy programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki, którego celem jest także promowanie sylwetek kobiet w nauce i ich badań. Sytuacja kobiet w środowisku akademickim była tematem debaty zorganizowanej podczas 23. gali tego właśnie programu. Panelistki rozmawiały o tym, jak obecnie pogodzić pracę naukową z życiem prywatnym i wychowaniem dzieci. Dyskusję prowadziła popularyzatorka nauki i aktywistka, Janina Bąk, a w panelu udział wzięły prof. dr hab. Katarzyna Starowicz-Bubak, dr Monika Ryndzionek oraz dr Aleksandra Rutkowska, stypendystka programu z 2023 r.

Wytyczanie ścieżek w czasie kariery naukowej

Życie kobiet nie jest proste, a często standardy społeczne sprawiają, że nie mogą w pełni rozwijać swoich talentów i tym samym – trudno im obrać właściwą drogę w życiu zawodowym. Statystyki wskazują, że stereotypy są zakorzenione głęboko w świadomości już sześcioletnich dziewczynek. Podczas debaty Janina Bąk odniosła się do badań Lin Bian, doktorantki na Uniwersytecie w Illinois, które wykazały, że dziewczynki przypisują mężczyznom „naturalną” i „wrodzoną” inteligencję. Jak wskazała dr Monika Ryndzionek, od dziewczynek w 9-10. roku życia otoczenie społeczne zaczyna wymagać, by były kobiece. To jest moment, w którym dziewczynki zaczynają wątpić w swoje zdolności i umiejętności w naukach ścisłych. Stereotyp plasuje je na pozycji „ładnych”, niekoniecznie „mądrych”.

Podczas debaty został poruszony również temat macierzyństwa. Jak zauważyły panelistki, konieczność pogodzenia nowej roli matki z rolą naukowca wymaga zwolnienia tempa i doskonałej organizacji.  – Trzeba zaakceptować, że życie z dziećmi w nauce jest inne, niż bez dzieci. Wsparcie dziadków i innych członków rodziny, a właściwie cała sieć wsparcia, to coś, co pomaga nam realizować się w podnoszeniu swoich kwalifikacji. Kluczowych jest pierwsze siedem lat w karierze każdej badaczki. W momencie, kiedy urodziłam dzieci i przeszłam na urlop macierzyński, automatycznie byłam poza systemem. Bez właściwego wsparcia nie mogłabym realizować swoich projektów badawczych – przyznaje dr Aleksandra Rutkowska.

Ekspertki nadmieniły, że wsparcie jest potrzebne kobietom od najmłodszych lat. Motywacja ze strony rodziców od wczesnego dzieciństwa oraz codzienna pomoc partnera w dorosłym życiu stanowią niezwykle istotne elementy, które umożliwiają kontynuację pracy badawczej. Pomoc rodziny może zapewnić solidną podstawę, budując pewność siebie i zachęcając do rozwijania zainteresowań naukowych. Natomiast stabilne, partnerskie relacje w późniejszym okresie życia pozwalają utrzymać równowagę między życiem zawodowym a osobistym, co jest niezwykle cenne w kontekście realizacji ambicji zawodowych. Bez tych fundamentalnych filarów wielu badaczkom trudno byłoby skoncentrować się na karierze. To właśnie te formy wsparcia mają znaczący wpływ na kontynuację kariery naukowej, umożliwiając rozwój w dziedzinie nauki, pomimo różnorodnych wyzwań i obowiązków życia codziennego. – Sukces nigdy nie jest osiągany w pojedynkę. Wsparcie społeczne odgrywa istotną rolę w kontynuowaniu rozwoju naukowego. Należy również nauczyć się odpuszczać, to jest równie ważny czynnik sukcesu – podkreśla prof. dr hab. Katarzyna Starowicz-Bubak.

Równość i różnorodność w świecie nauki

Gender Employment Gap Index wskazuje, że potencjalny Produkt Krajowy Brutto (PKB) w poszczególnych krajach mógłby wzrosnąć nawet o 20% w przypadku pełnej równości płci na rynku pracy! To niezaprzeczalny fakt, że jako społeczeństwo ponosimy znaczące koszty związane z niedoprowadzeniem do pełnego wykorzystania potencjału kobiet w sferze zawodowej, często związanej z długotrwałymi przerwami w karierze naukowej. Dodatkowo problemem wciąż istniejącym jest zjawisko mobbingu, które manifestuje się także poprzez zwolnienia lekarskie i demotywację do dalszych badań. – Stygmatyzacja płci to zjawisko globalne. Przed kobietami na całym świecie stoi wiele wyzwań. Także opieka nad starszymi rodzicami spada w głównej mierze na kobiety – dodaje prof. dr hab. Katarzyna Starowicz-Bubak. Wspieranie różnorodności i równości w miejscach pracy, zwłaszcza w sektorze naukowym, staje się coraz bardziej priorytetowe. Badania wykazują, że zróżnicowane zespoły są w stanie generować bardziej innowacyjne rozwiązania oraz doskonalsze produkty. Prof. dr hab. Katarzyna Starowicz-Bubak zauważa, że różnorodność, wielokulturowość oraz wielonarodowość mają niezwykły wpływ na stymulowanie kreatywności i postępu.

„Kara za macierzyństwo”

Kolejne problemy pojawiają się, kiedy kobieta podejmuje decyzję o urodzeniu dziecka. Wtedy spotyka ją tzw. „kara za macierzyństwo”. Nawet co trzecia stypendystka, która wzięła udział w badaniu przeprowadzonym przez L’Oréal [1], uważa, że uniwersytet nie jest miejscem przyjaznym rodzinom z dziećmi. To pokazuje, że potrzebne jest podjęcie odgórnych działań służących wyrównywaniu szans kobiet w nauce. Z badania wynika również, że jedna z pięciu stypendystek doświadczała braku wsparcia ze strony swoich koleżanek po fachu, zwanych potocznie „królowymi pszczół”, które odniosły sukces w swojej karierze zawodowej i przestały dostrzegać trudności, z jakimi borykają się inne kobiety w dążeniu do sukcesu. Te doświadczone badaczki zakładają, że jeśli im się udało, każda inna kobieta powinna być w stanie osiągnąć to samo. W rezultacie lekceważą i bagatelizują programy mające na celu wyrównanie szans dla innych kobiet w środowisku naukowym.

Ekspertki dostrzegły, że pomimo istniejących stereotypów i znikomego wsparcia systemowego, sytuacja badaczek polepsza się. Dr Monika Ryndzionek nadmienia, że już sama dyskusja społeczna i nowe metody badawcze są dużą wartością, która może spowodować wypracowanie planu regulującego równość płci. Podsumowując, kluczem do przezwyciężenia barier w nauce jest wsparcie społeczne, umiejętność odpuszczania i nieustanne dążenie do realizacji marzeń. Odpowiednia pomoc systemowa i elastyczność mogą znacząco wspomóc kobiety w ciągłym rozwoju kariery naukowej. Nawiązując więc do fundamentalnego hasła: „Kobiety potrzebują nauki, a nauka potrzebuje kobiet”, święto, jakim jest Międzynarodowy Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce, jest doskonałą okazją do tego, aby podkreślać potencjał badaczek.