Sejm w piątkowych głosowaniach przyjął ustawy wraz z poprawkami Senatu niemal jednogłośnie.

– Prace parlamentarne nad wielką reformą nauki pozwoliły zbudować kompromis polityczny o historycznym znaczeniu, dziękuję wszystkim posłom za merytoryczną pracę i gotowość działania ponad partyjnymi podziałami – podkreśla prof. Barbara Kudrycka, minister nauki i szkolnictwa wyższego. Jak dodaje, przyjęta reforma to swoista nowa konstytucja dla polskiej nauki.

Pakiet reformujący naukę obejmuje sześć aktów prawnych: ustawę o zasadach finansowania nauki, ustawę o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, ustawę o Narodowym Centrum Nauki, ustawę o instytutach badawczych, ustawę o Polskiej Akademii Nauk oraz ustawę - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące system nauki.

Nadrzędnym celem reformy jest stworzenie nowoczesnego, przejrzystego systemu finansowania instytucji naukowych, premiującego jakość prowadzonych przez nie badań. Nowe prawo pozwoli też na efektywniejsze wykorzystanie środków budżetowych na naukę oraz ich koncentrację w jednostkach naukowych, które gwarantują najwyższy, światowy poziom badań.

Publiczne środki na badania będą dystrybuowane w drodze przejrzystych procedur konkursowych przez dwie niezależne agencje. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju wspierać będzie badania stosowane, a Narodowe Centrum Nauki, nowa niezależna agencja wykonawcza z siedzibą w Krakowie, sfinansuje badania podstawowe.

Istniejące od 2007 r. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju zyska też nowe uprawnienia – m.in. zarządzanie badaniami i pracami rozwojowymi w zakresie bezpieczeństwa i obronności oraz kreowanie strategicznych programów badań naukowych dla Polski.

Dotychczasowe jednostki badawczo–rozwojowe w myśl nowego prawa zostaną przekształcone w instytuty badawcze. Podlegać one będą ścisłym zasadom kontroli oraz systematycznemu audytowi. Podstawowym zadaniem instytutów będzie realizowanie badań wdrożeniowych i prac rozwojowych na potrzeby gospodarki, a także transfer technologii i przystosowywanie wyników badań do oczekiwań przemysłu.

Instytuty badawcze zyskają nowe, szerokie uprawnienia – będą mogły m.in. prowadzić studia doktoranckie i podyplomowe oraz kursy i szkolenia, tworzyć spółki kapitałowe dla potrzeb wdrożeniowych, łączyć się z innymi instytutami, a także jednostkami PAN oraz uczelniami.

W ustawie o Polskiej Akademii Nauk zaproponowano zmiany, które pozwolą na szybką poprawę zasad działania i finansowania instytutów badawczych, odmłodzenia korporacji naukowej, a także zagwarantowania udziału w badaniach osobom o największych osiągnięciach i najwyższym międzynarodowym prestiżu.

Ustawa zakłada ponadto możliwość tworzenia centrów naukowych, w skład których wejdą instytuty naukowe PAN, instytuty badawcze i przedsiębiorcy. Zadaniem centrów będzie m.in. prowadzenie projektów badawczych uwzględniających potrzeby regionu.

W ślad za reformą nauki do Sejmu trafi wkrótce pakiet ustaw reformujących system szkolnictwa wyższego, projekty czekają na zakończenie konsultacji społecznych oraz przyjęcie przez Radę Ministrów.

Reformując w sposób systemowy i spójny dwa powiązane sektory - nauki i szkolnictwa wyższego - rząd po raz pierwszy od 1989 roku stwarza możliwość ich pełnej integracji.

(30 kwietnia 2010 r.)