Neuropatie ruchowo-czuciowe po raz pierwszy opisali w 1886 r. francuscy neurolodzy Jean-Martin Charcot wraz z Pierrem Marie oraz – niezależnie od nich – brytyjski neurolog Howard Tooth, stąd często stosowana nazwa choroba Charcot-Marie-Tooth [2].

Wiek wystąpienia objawów to zazwyczaj I-II dekada życia, ale występują również postacie wrodzone i późne, nawet po 65. roku życia. Do pierwszych objawów zaliczają się niezgrabność chodu, częste potykanie się, z czasem występuje niemożność stawania na palcach i piętach, opadanie stóp z charakterystycznym wysokim podnoszeniem kolan podczas chodzenia, tzw. „chód koguci”, do których wraz z postępem choroby dołączają objawy kończyn górnych.

Obserwuje się osłabienie i zaniki drobnych mięśni rąk, przez co u chorych pojawia się obniżenie zdolności manualnych. U większości pacjentów charakterystyczne są deformacje stóp (wydrążone stopy, palce młoteczkowate), osłabienie lub zanik odruchów ścięgnistych w kończynach dolnych [9] (Rycina 1.) oraz w mniejszym stopniu w górnych, jak również zaniki mięśni kończyn, charakteryzujące się wyszczupleniem, głównie podudzi i przedramion. W części przypadków występują objawy dodatkowe, jak: deformacje kręgosłupa, porażenie strun głosowych, drżenie rąk czy niedosłuch. Ponadto u chorych stwierdza się zaburzenia czucia powierzchniowego (na ogół tzw. „krótkie rękawiczki i skarpetki”), niekiedy występują zaburzenia czucia głębokiego. W większości przypadków choroba przebiega powoli, nie prowadząc do ciężkiej niepełnosprawności i skrócenia życia [1-3].

Historycznie dziedziczne neuropatie ruchowo-czuciowe dzieli się na podstawie wartości przewodzenia w nerwach obwodowych (ncv) na trzy grupy: demielinizacyjną (CMT1), w której wartości przewodzenia w nerwie pośrodkowym są niższe niż 38 m/s i aksonalną (CMT2) o wartościach powyżej 38 m/s oraz pośrednią o wartościach pomiędzy 25–45 m/s (CMT1). W przypadku neuropatii aksonalnych charakterystyczne jest również obniżenie amplitudy potencjałów wywołanych. Jak sama nazwa wskazuje, w pierwszym przypadku defekt dotyczy osłonki mielinowej i komórek Schwanna, w drugim przypadku dochodzi do uszkodzenia aksonu [4].

Na podstawie wartości przewodzenia oraz sposobu dziedziczenia, dzieli się je na typy: CMT1, CMT2, CMT4, AR-CMT2, DI-CMT, RI-CMT oraz CMT. Każdy z typów dzieli się ze względu na gen (którego defekt zaangażowany jest w powstanie choroby) na wiele podtypów np. CMT1 od A–F, CMT2 od A-Q, a wraz z postępem badań i wprowadzaniem nowych technologii, jak sekwencjonowanie nowej generacji, dochodzą do klasyfikacji nowe geny i nowe podtypy. Obecnie znanych jest ponad 75 genów, których defekty odpowiadają za powstanie dziedzicznych neuropatii ruchowo-czuciowych [4].
Z prowadzonych do tej pory na świecie badań wynika, że większość przypadków CMT stanowi typ CMT1a, wywołany w większości przypadków 1,5 Mb duplikacją regionu 17p11.2-p12, obejmującą gen PMP22. Jej alleliczną, rzadszą formą jest delecja regionu zawierającego gen PMP22, prowadząca do dziedzicznej neuropatii z nadwrażliwością na ucisk (HNPP). W niewielkim stopniu za powstanie choroby odpowiadają mutacje punktowe w genie PMP22. Szacuje się, iż duplikacja genu PMP22 stanowi, w zależności od populacji, od 19,6% do 64,7% wszystkich przypadków CMT[1], a w przypadku populacji polskiej wynosi około 28% przypadków CMT[5].

Badania na wielu pacjentach prowadzone w Norwegii, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych wykazały, że 90%-96% pacjentów posiada mutacje w czterech genach: PMP22 (76% – duplikacje, 6,7% – mutacje punktowe), MPZ (5,3%), GJB1 (4,3%) oraz MFN2 (2,5%) [2,6]. Dlatego wydaje się zasadne, aby diagnostykę dziedzicznych neuropatii ruchowo-czuciowych zaczynać od tych właśnie genów.
Równie ważna, co diagnostyka podłoża neuropatii, jest identyfikacja procesów komórkowych, w jakie są zaangażowane białkowe produkty genów związanych z CMT oraz poznawanie mechanizmów, prowadzących do powstania neuropatii. Prowadzone na świecie badania wykazały, że białka związane z chorobami kręgu CMT są białkami strukturalnymi mieliny, cytoszkieletu, uczestniczą w transporcie aksonalnym, degradacji i agregacji białek, w procesie transkrypcji, procesowaniu mRNA, sortowaniu endosomalnym oraz przekazywaniu sygnałów komórkowych, stanowią białka związane z mitochondriami oraz budują kanały jonowe [7,8] (Rycina 2.).

Do tej pory nie istnieje żadna terapia farmakologiczna neuropatii genetycznie uwarunkowanych, jednak prowadzone badania podstawowe i rozwijająca się wciąż wiedza stanowią pierwszy krok na drodze do odkrywania substancji będących w stanie modulować zaburzone procesy komórkowe i usprawniać funkcjonowanie obwodowego układu nerwowego.

Ryc. 1.  źródło: www.podyplomie.pl

Dagmara Kabzińska, Konsultant naukowy,
MTZ Clinical Research