Fot. Agnieszka Żyra

Eurodoc jest parasolową organizacją non-profit, założoną w 2002 r. w Brukseli, która zrzesza obecnie 28 organizacji członkowskich z różnych państw Europy. Każdy kraj jest reprezentowany przez maksymalnie dwie organizacje działające na szczeblu narodowym, reprezentujące doktorantów i młodych naukowców. – Organizacje członkowskie mogą liczyć na pomoc Eurodoc w sprawach dotyczących m.in. doktorantów i młodych naukowców, badań, zmian w polityce czy warunków zatrudnienia naukowców rozpoczynających karierę – donosi portalowi PAP Nauka w Polsce Agnieszka Żyra, wybrana na stanowisko przewodniczącej Eurodoc na kadencję 2021/2022. 

W rozmowie z PAP Żyra zwraca uwagę na obecny w wielu krajach Europy kryzys, który dotyczy statusu doktorantów i młodych naukowców, co przekłada się na problemy formalne związane z ich zatrudnieniem. – Brak regulacji prawnych powoduje, że doktoranci mają bardzo ograniczone źródła finansowania, które kształtowane są dowolnie w zależności od podmiotu, w którym prowadzą działalność badawczą. Nie ma zatem jasnych wytycznych co do źródeł i wysokości finansowania, a także jego formy. Do tego dochodzą problemy z ubezpieczeniami czy też wsparciem socjalnym, które w wielu wypadkach jest uzależnione od formy zatrudnienia. Jest to również widoczne wśród osób zatrudnionych na stanowiskach postdoc. Wskazują one, że finansowanie podczas długoterminowych kontraktów jest obniżane. Jednocześnie takie osoby posiadają mniej praw i otrzymują mniejszą pomoc socjalną, niż inni pracownicy – ubolewa ekspertka.

Jej zdaniem zmiany wymaga zwłaszcza status doktorantów, traktowanych w wielu krajach niestety nadal jak studenci. Żyra zaznacza, że organizacja Eurodoc dąży do zmiany postrzegania doktoranta – nie jako studenta, ale młodego badacza. Jak tłumaczy, powinno się zacząć od używania w debacie publicznej w kontekście doktoranta określeń, takich jak „early carrier researcher” czy też „doctoral candidate”. – Tak też powinni o sobie mówić sami doktoranci – dodaje. Jej zdaniem sytuacja młodych naukowców i doktorantów w Polsce nie różni się zbytnio od sytuacji naukowców w Europie. W poszczególnych państwach, choć z różnym nasileniem, napotykają oni podobne kłopoty. – Głównymi przeszkodami, na jakie natrafiają młodzi naukowcy, są problemy z regulacją statusu zatrudnienia doktorantów, ze wsparciem socjalnym i zabezpieczeniem medycznym, brak jasnych kryteriów i wytycznych w przypadku realizacji długoterminowych kontraktów, wspólnych i jednolitych wytycznych ewaluacji kształcenia i prowadzonych badań czy wreszcie – należytej pomocy w obszarze zdrowia psychicznego. Brakuje też podejmowanych działań w obszarze wsparcia kariery pozaakademickiej młodych naukowców – wymienia Żyra.

Nowa przewodnicząca Eurodoc wśród swoich priorytetów wymieniła reaktywację projektu „Open Science Ambassadors Training”. Jego celem jest przeszkolenie ambasadorów Open Science z poszczególnych organizacji członkowskich tak, by mogli przekazywać swoją wiedzę na szczeblu krajowym, prowadząc szkolenia i spotkania oraz zwiększając świadomość dotyczącą otwartej nauki. Kolejnym tematem wymienionym przez przewodniczącą Eurodoc jako jej priorytet jest ocena działalności naukowej młodych badaczy, traktowana w wielu krajach według różnych kryteriów. – Tematem równie istotnym jest problem planowania i rozwoju kariery młodych naukowców. Bardzo widoczny jest brak wsparcia w rozwoju kariery na rynku pracy, poza ośrodkami akademickimi czy też badawczymi – punktuje Żyra. Jej zdaniem w tym obszarze nie ma jeszcze wypracowanych rozwiązań. – Do tego dochodzą również kwestie związane ze zdrowiem psychicznym, a także zwiększaniem świadomości i wygłaszaniem stanowisk na tematy kluczowe dla naukowców na wczesnym etapie kariery. Eurodoc wypracowuje również stanowisko dotyczące wolności akademickiej – zdradza. Jak argumentuje, w przypadku wsparcia psychologicznego w niektórych krajach (w szczególności skandynawskich) takie rozwiązania, polegające na szybkim i bezpłatnym dostępie do fachowej pomocy psychologicznej dla doktorantów i młodych naukowców, są wdrażane, natomiast w większości krajów brakuje aktywności w tym obszarze.

Organizacja Eurodoc, jak wyjaśnia Żyra, pracuje nad poprawą programów studiów doktoranckich i szkolnictwa wyższego w Europie. – Eurodoc działa na rzecz sprawiedliwej i zrównoważonej kultury badawczej, w której naukowcy na początku kariery są traktowani z szacunkiem i mają dostęp do długoterminowych i stabilnych ścieżek kariery. Naszym zadaniem jest też zaangażowanie na rzecz pozytywnych zmian w polityce, kulturze i środowisku, które mają wpływ na jakość szkolenia, dobre samopoczucie i warunki zatrudnienia naukowców rozpoczynających karierę. Jeśli mówimy o programach kształcenia doktorantów, przyjmują one w różnych krajach różne formy, chociażby w Polsce mamy już szkoły doktorskie. Problemem, można powiedzieć uniwersalnym, jest brak wsparcia rozwoju kariery zawodowej młodych naukowców poza uczelniami/instytucjami badawczymi – informuje Żyra.

W ostatnim czasie Eurodoc brał udział w konsultacjach prowadzonych z inicjatywy Komisji Europejskiej z europejskimi organizacjami badawczymi. Dotyczyły one rozwoju polityki w ramach European Research Area, w szczególności działań na rzecz badań naukowych i innowacji. – Eurodoc dostrzega następujące kluczowe punkty, dotyczące obszarów priorytetowych dla przyszłych działań: pogłębianie funkcjonującego wewnętrznego rynku wiedzy, wspólne podejmowanie wyzwań związanych z podwójną transformacją ekologiczną i cyfrową oraz zwiększenie widoczności w społeczeństwie, a także rozwinięcie osiąganej doskonałości w zakresie badań naukowych i innowacji – podsumowuje przewodnicząca. Agnieszka Żyra w poprzedniej kadencji pełniła funkcję sekretarza Eurodoc, wcześniej Workshop Officer, a także Open Science Ambassador. Działalność na rzecz doktorantów rozpoczynała na szczeblu polskim w Krajowej Reprezentacji Doktorantów, gdzie była wiceprzewodniczącą oraz pełnomocnikiem ds. współpracy międzynarodowej.

Autorka: Anna Mikołajczyk-Kłębek, PAP Nauka w Polsce