Badania naukowe stanowią istotny filar europejskiej gospodarki. W ramach wspierania badań naukowych powstał 7 Program Ramowy (7PR) Wspólnoty Europejskiej badań i rozwoju technologicznego oraz wdrożeń na lata (2007-2013). Jest to największy program naukowy na świecie, który ma na celu wspieranie współpracy ponadnarodowej we wszystkich obszarach badań oraz wzmacnianie potencjału ludzkiego w zakresie R&D poprzez zapewnianie lepszej edukacji i szkoleń. Inicjatywa ta dotyczy w głównej mierze uczelni wyższych i szkół średnich, organizacji badawczych, w tym państwowych instytutów badawczych, organów samorządowych, organizacji międzynarodowych i przedsiębiorstw. Wszystkie informacje dotyczące tego projektu można znaleźć na stronie Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych UE.
Niestety, wciąż pomimo starań i opracowanych strategii nadal utrzymuje się znaczna różnica w poziomie innowacyjności między UE a USA, czy Japonią. Niewiele zmieniły także ogromne nakłady finanoswe na badania i rozwój. 27 krajów europejskich w ostatnich latach nie przekroczyło 2,01% PKB, a strategia lizbońska z 2000 r. przewidywała na średnio 3% do końca 2010 roku. Ponadto wciąż istnieją bardzo duże i zauważalne różnice w rozwoju poszczególnych państw członkowskich Unii. Prym w rozwoju wiodą głównie Niemcy, Francja, Szwecja i Dania. Jak wynika z raportów Eurostatu i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju to właśnie te kraje przekraczają w znacznym stopniu średnią europejską. Progres gospodarczy Unii Europejskiej w dobie kryzysu znacznie zwolnił tempo. Wobec takiego stanu rzeczy stworzono nową strategię "Europa 2020", dzięki której to UE ma stać się światowym liderem innowacji.
Odkąd Polska została przyjęta w 2004 roku do Unii Europejskiej może korzystać z ogromu możliwości wspierających rozwój w sferze nauki i gospodarki. Wraz z funduszami i możliwościami pojawiły się także pewne zagrożenia wynikające z ogromnej przepaści technologicznej i przemysłowej, która dzieli nas od najbardziej rozwiniętych krajów Wspólnoty. Sektor nauki uzależniony jest od podobnych trendów globalizacyjnych, wiec wszystkie kraje UE muszą osiągnąć odpowiedni poziom konkurencyjności i innowacyjności w obszarze badań naukowych, co przedłoży się na produkcję przemysłową, rolną czy usługi.
W dniach 14-16 maja br. w Katowicach odbył się IV Europejski Kongres Gospodarczy, podczas którego Pani Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego Barbara Kudrycka zapewniała, że jesteśmy świadkami dynamicznego rozwoju polskiej nauki. Jest to możliwe dzięki ogromnej ilości inwestycji w sferze badań i rozwoju. Zakontraktowano bowiem 18,6 mld zł, które będą przeznaczone głównie na infrastrukturę badawczą. Zainwestowano też 7 mld zł w badania z zakresu nauk technicznych, z czego ponad połowa tej sumy objęła nauki eksperymentalne i przyrodnicze. Na pierwszy rzut oka takie sumy wydają się ogromne, jednak w porównaniu z inwestycjami w Niemczech kwoty te nominalnie są aż 45 razy mniejsze, bowiem nasi zachodni sąsiedzi na badania wydają 68 mld euro.
Znaczącą formą wsparcia ze środków krajowych jest przyjęty przez Radę Ministrów w 2011 roku „Program wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla gospodarki na lata 2011-2020”. Istnieją również fundusze Unii Europejskiej, które promują rozwój, opracowywanie nowych produktów, technologii i procesów. Realizacja prac badawczo-rozwojowych ma na celu wprowadzanie ulepszeń i poprawę polskiej innowacyjności. Jednym z takich projektów jest „Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka”. Stworzono również Regionalne Programy Operacyjne, wspierające przedsiębiorców na danym obszarze kraju. Jednak stopień wykorzystywania środków w poszczególnych regionach jest zróżnicowany. By stymulować rozwój badań i technologii w Polsce oraz wspierać działalność małych i średnich przedsiębiorstw powołano centra transferu technologii (CTT). Są to organizacje non-profit działające na styku biznesu i nauki.
W tych nowych dla Polski realiach szczególne znaczenia mają takie instytucje jak Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR) czy Fundacja na rzecz Nauki Polskiej (FNP). Obecnie Centrum Badań i Rozwoju zarządza kluczowymi programami finansowania badań naukowych w Polsce oraz tak jak FNP wspiera wybitnych naukowców i zespoły badawcze.
Podobne jednostki istnieją również w innych państwach UE. W Niemczech istnieje ok. 750 ośrodków naukowych finansowanych przez państwo, niewątpliwie jednym z głównych sukcesów niemieckiej nauki są wysoce zróżnicowane badania naukowe, a przede wszystkim współpraca między jednostkami oświaty, pozauczelnianymi ośrodkami badawczymi oraz sektorem gospodarczym. Obok Federalnego Ministerstwa Oświaty i Badań Naukowych (BMBF) prężnie działają takie instytucje jak: Niemiecka Centrala Wymiany Akademickiej (DAAD), Fundacja im. A. Humboldta z Bonn, Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG), katolicka organizacja na rzecz wymiany akademickiej Katholischer Akademischer Ausländer-Dienst (KAAD). Wymienić należy również fundacje naukowe partii politycznych (Adenauer-Stiftung, Ebert-Stiftung, Naumann-Stiftung), co jest w Polsce zjawiskiem zupełnie nieznanym. Wszystkie wyżej wymienione fundacje wspierają międzynarodową wymianę między naukowcami oraz finansują prowadzenie działalności naukowej.
Francja jest jednym z państw UE przodujących pod względem budżetowania badań naukowych. Finansowanie nauki pochodzi w głownej mierze ze środkó publicznych. W 2010r. Francja przeznaczyła na ten cel 17 mld euro. Drugim znaczącym źródłem wspierającym rozwój badań naukowych są przedsiębiorstwa, których inwestycje w R&D wyniosły w ostatnich latach 20 mld euro. Przy uniwersytetach działają "Ecoles doctorales", skupiające ekipy naukowe wokół określonej tematyki, sprawują opiekę nad doktorantami oraz przygotowują do podjęcia pracy zawodowej. Od 2006 roku powstały tzw. PRESy (Pôles de Recherche et d’Enseignement Supérieur), czyli ośrodki naukowe, które mają na celu zjednoczyć działania i środki przeznaczone na naukę, koordynować pracę ‘écoles doctorales’, wzmocnić widoczność i atrakcyjność uczelni w skali międzynarodowej oraz polepszać współpracę z przedsiębiorstwami. Do września 2012 roku powstało już 26 takich ośrodków badawczych, obejmujących prawie 60 uniwersytetów, wiele innych instytucji naukowych a także szpitali.
We Włoszech obok Ministerstwa Edukacji, Uniwersytetów i Badań działają również różne organizacje wspierające budżetowanie nauki. Należą do nich m.in. GARR (Grupa ds. Harmonizacji Badań) oraz CNR (Krajowa Rada ds. Badań). Instytucje te promują koordynację i współpracę w zakresie badań naukowych, wspierają szerzenie wiedzy, promują programy stypendialne oraz oferują kursy doktoranckie i uniwersyteckie.
Jednak Włochy należą do państw UE, które w dobie kryzysu tną koszty, również na nauce i badaniach z nią związanych. 6 lipca 2012 roku włoski rząd ogłosił szereg cięć budżetowych, które wyeliminują blisko 26 mld euro z kilkunastu krajowych instytutów badawczych. W ciągu najbliższych trzech lat Włoski Instytut Fizyki Jądrowej straci 20% swojego budżetu, a Narodowy Instytut Żywności ma stracić całkowite swoje dofinansowanie. Rząd dotąd nie wyjaśnił swojego postępowania.
Do podobnych działań zmierza rząd hiszpański, który także zapowiedział drastyczne cięcia w finansowaniu badań. Główne organizacje naukowe w Hiszpanii podczas Nocy Naukowców 28 września 2012, przedstawiły ten problem społeczeństwu w formie listu otwartego. Noc Naukowców to ogólnoeuropejskie wydarzenie podczas którego otwierane są laboratoria w około 300 miastach Europy. Organizacje Naukowe, w tym Federacja Młodych Naukowców, są przekonane że działania hiszpańskiego rządu zmierzają do upadku ośrodków badawczych.
Budżetowanie nauki, szczególnie w krajach najbardziej dotkniętych kryzysem gospodarczym to problem całej Unii Europejskiej. Tylko nieliczne Państwa Wspólnoty mogą pochwalić się sukcesami w tym obszarze. Oby przyszłość przyniosła wiele pozytywnych zmian, które pomogą wybić się UE na pozycję lidera światowej gospodarki.
Monika Marek-Swędzioł
Źródła:
http://blogs.physicstoday.org/newspicks/2012/07/italian-budget-cuts-surprise-researchers/
http://www.presseurop.eu/pl/content/article/489401-europa-ponosi-kleske-w-nauce
Statystyka nauki, techniki i innowacji w krajach UE i OECD. Stan i problemy rozwoju.Wersja: Sierpień 2012. Jan Kozłowski, Departament Strategii MNiSW
KOMENTARZE