Do głównych rejonów łojotokowych możemy zaliczyć te występujące w strefie T: czoło, nos, broda, a także te znajdujące się na karku i w okolicach klatki piersiowej. Rejony łojotokowe (kark, strefa T i klatka piersiowa) charakteryzują się dużym gruczołem łojowym i małym mieszkiem włosowym (kanałem wyprowadzającym). Gruczoły te w przypadku cery tłustej wydzielają do 0,4 mg sebum w ciągu 3h. Wydzielina gruczołów łojowych, zwana łojem/sebum, ma postać lepkiej cieczy o jasno żółtym kolorze, która składa się w 30-43% z glicerydów, w 25% z wosków, 16-24% stanowią wolne kwasy tłuszczowe, 12% skwalen, 1-3% estry steroli, a 1-2,3% to cholesterol. Sebum na powierzchni skóry tworzy płaszcz wodno-lipidowy, który wykazuje działanie ochronne dla skóry przed czynnikami zewnętrznymi, hamuje transepidermalną utratę wody (TEWL), a także ma działanie emoliencyjne. Dodatkowo wykazano, że sebum, ze względu na swój skład, stanowi ważny szlak transportujący witaminę E do głębszych warstw naskórka.

Sebum wydzielane jest intensywnie przez gruczoły łojowe tuż po narodzinach, a następnie ich aktywność spada, stają się małe i niezdolne do tworzenia zmian trądzikowych. Natomiast w okresie dojrzewania następuje ich wzrost, czemu towarzyszy intensywne wydzielanie sebum. Jest to związane głównie z aktywnością hormonów: testosteronu, prolaktyny, które stymulują wydzielanie sebum oraz estrogenów i progesteronu, które hamują wydzielanie sebum. Na zmiany trądzikowe wpływa przede wszystkim dihydroksytestosteron (DHT), który powstaje z testosteronu pod wpływem enzymu 5-alfa-reduktazy. Powstały DHT odpowiada za wydzielanie sebum przez gruczoły łojowe.

Na hamowanie wydzielania sebum wpływają estrogeny, których skuteczność jest wysoka przy dużych dawkach. Działanie ich polega na hamowaniu procesu lipogenezy w gruczole łojowym, co w konsekwencji doprowadza do spadku wydzielania sebum i zmian jego właściwości fizykochemicznych. Z kolei progesteron jest inhibitorem 5-alfa-reduktazy, a więc hamuje wydzielanie sebum poprzez inaktywację enzymu odpowiedzialnego za przekształcenie testosteronu w DHT.

Wydzielane przez gruczoły łojowe sebum jest dobrą pożywka dla mikroorganizmów. Drobnoustroje obecne w ujściach gruczołów łojowych są zdolne do wytwarzania enzymów lipolitycznych, które powodują hydrolizę lipidów sebum do wolnych kwasów tłuszczowych, estrów i aldehydów aromatycznych. Powstające wolne kwasy tłuszczowe są odpowiedzialne za stan zapalny mieszków włosowych, podrażnienie skóry, a także zaburzają proces prawidłowego rogowacenia, co w konsekwencji doprowadza do powstawania zaskórników, krostek i grudek zapalnych.

Do drobnoustrojów odpowiedzialnych za powstawanie zmian trądzikowych zaliczamy bakterie z gatunków Propionibacterium acnes,  Propionibacterium granulosum, Propionibacterium parvum, a także Staphylococcus albus oraz drożdże z rodzaju Pityrosporum.

Bakterie z rodzaju Propionibacterium, należące do rodziny Propionibacteriaceae to G(+), nieprzetrwalnikujące, beztlenowe lub względnie beztlenowe pałeczki, które uzyskują energię w procesie fermentacji m.in. glukozy, laktozy, kwasu mlekowego, wytwarzając kwas propionowy. Bakterie z gatunku Propionibacterium acnes uważane są za jeden z czynników w etiopatogenezie trądziku (acne).
Bakterie z rodzaju Propionibacterium najczęściej występują w mieszku włosowym, gdzie przy udziale bakteryjnego systemu enzymatycznego zachodzi proces fermentacji, w wyniku którego powstają aldehydy i ketony, wywołujące podrażnienia skóry, a w konsekwencji stany zapalne. Bakterie te są wrażliwe na antybiotyki m.in.: penicyliny, chloramfenikolowe, tetracykliny, sulfonamidy, dlatego w leczeniu trądziku stosowane są preparaty zawierające antybiotyki.

W etiopatogenezie trądziku istotna rolę odgrywają również lipofilne grzyby drożdżopodobne z gatunków Pityrosporum ovale i Pityrosporum orbiculare (obecnie zaliczane do gatunku Malassezia furfur). Grzyby te stanowią naturalną mikroflorę skóry, ale w pewnych warunkach (t.j. obniżenia odporności, wzmożonego wydzielania łoju oraz stosowania drażniących skórę środków powierzchniowo czynnych uszkadzających warstwę acylo-glukozylo-ceramidową naskórka) stają się mikroflorą chorobotwórczą.

Dla drobnoustrojów z rodzaju Pityrosporum dobrą pożywką jest wydzielina gruczołów łojowych. Mikroorganizmy te hydrolizują lipidy do wolnych kwasów tłuszczowych, estrów i aldehydów, które wywołują podrażnienia skóry i prowadzą do stanów zapalnych. W leczeniu trądziku powstałego na skutek obecności drobnoustrojów z rodzaju Pityrosporum stosuje się preparaty przeciwgrzybiczne i przeciwzapalne.
Oprócz nadmiernego rozwoju mikroorganizmów oraz powstawania stanów zapalnych do istotnych problemów związanych z trądzikiem zaliczamy także zaskórniki (otwarte i zamknięte). Powstawanie ich jest związane z nadmierną produkcja zrogowaciałych komórek wokół ujść gruczołów łojowych na skutek czego wydzielanie sebum jest zahamowane. Prowadzi to do zablokowania ujść mieszków włosowych przez keratynocyty i sebum.

Cera trądzikowa wymaga często leczenia farmakologicznego oraz właściwej pielęgnacji przy użyciu kosmetyków, których składniki aktywne oddziałują na wydzielanie sebum, regulują proces keratynizacji oraz działają przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie.

W pielęgnacji skóry trądzikowej należy ograniczyć użycie związków o działaniu komedogennym (sprzyjającym powstawaniu zaskórników). Są to związki wysokonienasycone, które na skórze mogą ulegać procesom autooksydacji, a pod wpływem bakteryjnych enzymów dochodzi do ich rozpadu z wytworzeniem substancji drażniących, prozapalnych, które dodatkowo stymulują działanie gruczołów łojowych. Do związków o działaniu komedogennym zaliczamy m.in.: Mirystynian izopropylu, Linolenian izopropylu, Palmitynian izopropylu, Izostearynian izopropylu, kwas oleinowy, olej kokosowy, olej z pestek winogron.

Do najważniejszych składników czynnych kosmetyków, przeciwdziałających zmianom trądzikowym zaliczamy: kwas salicylowy, soforolipidy, kwas azelainowy, witaminę B6, cynk, retinoidy, olej z drzewa herbacianego.

• Kwas salicylowy-substancja o działaniu keratolitycznym, zaliczany do BHA (ß-hydroksykwasów), wykazuje aktywność bakteriostatyczną i przeciwzapalną;

•     Soforolipidy- otrzymywane w procesie fermentacji pszenicy i rzepaku glikolipidy o działaniu antybakteryjnym (inhibitory lipaz);

•     Kwas azelainowy- kwas heptanodikarboksylowy, o działaniu bakteriostatycznym lub bakteriobójczym w stosunku do bakterii z rodzaju Propionibacterium, inhibitor 5-alfa-reduktazy;

• Witamina B6 i cynk- inhibitory 5-alfa-reduktazy

• Retinoidy- a zwłaszcza stosowany w dermatologii kwas 13-cis-retinowy hamujący wydzielanie sebum i redukujący wielkość gruczołów łojowych;

• Olej z drzewa herbacianego- (Melaleuca alternifolia) o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym.

Spis piśmiennictwa

Kaszuba A., Trznadek-Budżko E., Czyż P.(2003) Etiopatogeneza i współczesne metody leczenia trądziku pospolitego. Nowa Klinika 11:1149-1153.

Błaszczyk-Kostecka M., Chodynicka B., Glińska W. (1998) Trądzik pospolity: patogeneza i zasady leczenia. Przegl. Dermatol.85(1): 3-19.

Maienschein V. (2008) Nastolatki jako grupa celowa, trendy w kosmetykach dla generacji Internetu. SÖFW- Journal Wydanie Polskie (1): 27-29.

Nowicki R. (2006) Trądzik pospolity: skuteczne leczenie. Przew.Lek. 5:96-102.

http://luskiewnik.strefa.pl/acne/propionibacterium_acnes.html
http://luskiewnik.strefa.pl/acne/pityrosporum.html