W ryzach nauki: Nagroda Nobla w medycynie

W poniedziałek (05.10.) poznaliśmy nazwiska noblistów z dziedziny medycyny. Dwuosobowy zespół: William C. Campbell i Satoshi Ōmura zostali docenieni za pracę nad lekiem przeciwko chorobom wywoływanym przez nicienie. Natomiast Youyou Tu (dwunasta kobieta uhonorowana Noblem z dziedziny medycyny w historii) otrzymała nagrodę ze odkrycie innowacyjnych metod leczenia malarii.

Opracowane przez wyżej wymienionych naukowców rewolucyjne terapie, pomogą w walce z wyniszczającymi chorobami pasożytniczymi, czego my w Polsce możemy nie doceniać, z uwagi na panujący klimat i brak realnego zagrożenia z tej strony. Jednak docenić należy ogrom pracy, wiedzy i zaangażowania w prowadzenie badań ukierunkowanych na dobro człowieka.

Avicenna - wzór cnót

Dbałością o dobro człowieka i jego integralny (holistyczny) rozwój kierował się w swoim życiu, jako naukowiec i osoba publiczna, Abu Ali Al-Husain ibn Abdallad ibn Sina, znany na Zachodzie jako Avicenna. To postać niezwykła, powiedzielibyśmy człowiek Renesansu, choć de facto, to wielcy epoki Odrodzenia, czerpali z jego mądrości i ogromnej erudycji.

jako dziecko wyróżniał się ponadprzeciętną pamięcią: w wieku 10 lat opanował Koran, przed ukończeniem 18 r. ż. znał na pamięć “Metafizykę” i “Teologię” Arystotelesa. Do ukończenia 17 r.ż. zapoznał się z całą ówczesną wiedzą z zakresu filozofii, medycyny, matematyki, prawa i religii. W wieku 20 lat był już znanym i cenionym lekarzem, a w trzy lata później zaczął utrzymywać się z uprawiania polityki i praktyk medycznych. Jest autorem “Kanonu Medycyny” (“Al-Qanun fi l-tibb”), na którym zachodnia medycyna wzorowała się aż do XVII w., a wschodnia czerpie z niej wiedzę do dziś. Avicenna był człowiekiem, łączącym Wschód z Zachodem. Jego dorobek naukowy stanowi argument do poparcia tezy o tym, że zachodnia nauka i wiedza posiada swoje korzenie również w islamskim świecie (poza kulturą grecką i rzymską).

Za czasów Avicenny, Persja stanowiła centrum współczesnego świata kultury, centrum starożytnej cywilizacji. Persowie pielęgnowali osiągnięcia nauki i dorobek kulturalny Egipcjan i Greków, do których bogactwa, świat zachodni dotarł dopiero dzięki wyprawom krzyżowym. To dzięki krucjatom, Europejczycy sięgnęli do zapomnianej tradycji i dzieł grecko-rzymskich, elementu kultury wspólnego dla Zachodu i Wschodu Świata.

Jak się okazuje, krucjaty wzbogaciły Europę również o arabskie tłumaczenia dzieł Arystotelesa i Platona. W Europie pisma Avicenny były znane przed dziełami Arystotelesa. Tomas z Akwinu cytuje Avicennę ok. 400 ray w swojej Summie Teologicznej.

Dzieła Avicenny stanowiły odkrycie dla świata Zachodu. Za ich przyczyną, zwrócono się ku metodom eksperymentalnym, krytycyzmowi i pragmatyzmowi w podejściu badawczym, poddano się rygorowi naukowemu, który nie uznawał już dłużej magicznych wytłumaczeń zjawisk zachodzących w naturze.

Etyka ze Wschodu

Przesłanie jakie pozostawił po sobie Avicenna jest proste, jednak dla współczesnego świata, wydaje się, trudne w realizacji. Współczesny świat opiera się na wiedzy i nauce. Jednak naukowcy, wyspecjalizowani w swoich wąskich dziedzinach, stracili ciekawość prowadzącą do poznania i zrozumienia choćby elementarnych kwestii z zakresu innych dziedzin. Erudycja przestała mieć większe znaczenie. Wartość zyskała wysoka specjalizacja wiedza. A to właśnie erudycja jest, zdaniem Avicenny, kluczem do sukcesu.

Kwestią fundamentalną dla etyki badań naukowych jest świadomość badacza dotycząca oddziaływania jego pracy na otaczający go świat. Współczesny człowiek, z pewnością, nie jest w stanie opanować całej dostępnej nam dzisiaj wiedzy, jednak może zadbać o jakość już posiadanej.

Avicenna łączył w swoim życiu teorię i praktykę, rolę badacza (pasja) z rolą polityka (zawód). Jego zdaniem, naukowcy powinni być niezależni finansowo, co ma być gwarantem autentyczności ich pracy. Dlatego sam zarabiał na prowadzone przez siebie badania i ciągłe dokształcanie się. Medycynę traktował jako sztukę, która pozwalała mu na holistyczne (całościowe) rozumienie człowieka. Dużą wagę przykładał zarówno do kondycji fizycznej, jak i psychicznej swoich pacjentów. Etyka była dla niego integralną częścią zawodu medyka.

Avicenna nie pozostawił gotowych rozwiązań problemów, rodzących się podczas pracy badawczej, a dotyczących kwestii związanych z etyką. Fundatorzy nagrody im. Avicenny twierdzą, że niektóre z nich można przezwyciężyć dzięki analizie postaw, nauczania i wyznawanej filozofii “mistrza ze Wschodu”. Jak głosi “Baśń z tysiąca i jednej nocy”: “Oto żywoty przodków stają się pouczeniem dla potomnych, ażeby człowiek, poznawszy przypadki, które stały się udziałem innych, wziął je pod rozwagę (...)”. Życie Avicenny stanowi pozytywny przykład do analizy.

Jednak w jaki sposób Avicenna rozumiał etykę? Nie jest to do końca jasne. Czym było dla niego dobro a czym zło w nauce? Jakimi normami moralnymi kierował się w swoim życiu? Jakie zachowania dopuszczał w pracy naukowca, a jakim kategorycznie się sprzeciwiał? Być może odpowiedzi na powyższe pytania odnajdziemy w jednej z publikacji dotyczących jego życia, polecanych przez UNESCO w broszurze “Avicenna and the ethics of science and technology today”...

Jeśli chodzi o jego życie prywatne wiemy, że często nie postępował etycznie, wykorzystując swoją sławę i oddając się m.in. uciechom ciała...

Zastanawia jeszcze jeden fakt: kto był inicjatorem powołania nagrody? Fundatorami są UNESCO i Islamska Republika Iranu. Czy pomysłodawcą było państwo Iran? Czy rzeczywiście w całym dotychczasowym dorobku cywilizacji Wschodu i Zachodu, to właśnie Avicenna najistotniej wyróżniał się spośród innych uczonych? I czy uczonym ze świata Zachodu łatwo będzie identyfikować się z osobą z innego kręgu kulturowego?

Pozytywne wyróżnienia są powszechnie aprobowane. Nagroda im. Avicenny stanowi takie pozytywne wyróżnienie w świecie nauki. Laureat kojarzony będzie z dobrymi praktykami badawczymi, świat nauki będzie wartościował dodatnio jego dokonania. Czy idąc tym tropem, tropem wyróżnień, nie warto byłoby zastanowić się nad “antynagrodą” dla naukowców kierujących się zasadami odbiegającymi od ogólnie przyjętych (pozytywnych) zasad etycznych?... Kto byłby pierwszym antylaureatem?

UNESCO Nagroda w dziedzinie etyki w nauce im. Avicenny

Fot. aut. blondinrikard, Flickr.com, dostępne przez: https://www.flickr.com/photos/blondinrikard/14310226742/sizes/n/

Nagroda im. Avicenny została ustanowiona w 2003 roku przez Zarząd UNESCO podczas 166. sesji, z inicjatywy Islamskiej Republiki Iranu. Laureatami mogą zostać osoby indywidualne lub grupy. Jest to wyróżnienie przyznawane w dziedzinie “etyka w nauce”. Przyznawane nominacje mają przyczynić się do wzrostu globalnej świadomości roli jaką pełni etyka w badaniach naukowych oraz sprzyjać rozwojowi refleksji etycznej, w szeroko rozumianej nauce.

Nagroda nosi imię perskiego lekarza i filozofa, żyjącego na przełomie X i XI w., w Europie znanego jako Avicenna (org. Abu Ali Al-Husain ibn Abdallad ibn Sina). Uzdrowiciel i humanista, Avicenna był teoretykiem i praktykiem podejścia holistycznego, które zdaniem fundatorów nagrody oddaje ideę roli etyki w badaniach naukowych.

Laureat otrzymuje złoty medal z wizerunkiem Avicenny, certyfikat oraz nagrodę pieniężną w wysokości 10.000 dolarów. Ponadto, jest on zaproszony do odbycia jednotygodniowej wizyty o charakterze akademickim w Islamskiej Republice Iranu, gdzie zaproszony jest do wygłoszenia wykładów w najważniejszych ośrodkach akademickich w państwie, które sponsoruje pobyt gościa-laureata.

Nagroda przyznawana jest od 2004 roku.

Laureaci Nagrody

Pierwszą laureatką została prof. Margaret Somerville, dyrektor Centre for Medicine, Ethics and Law Uniwersytetu McGill w Montrealu (Kanada). W 2005 roku nagrodzono prof. Abdullaha S. Daara, dyrektora Program in Applied Ethics and Biotechnology i współdyrektora Canadian Program on Genomics and Global Health Uniwersytetu w Toronto (Kanada). Kolejnym laureatem (2009 r.)został prof. Renzong Qiu z Chińskiej Republiki Ludowej, emerytowany starszy wykładowca w Instytucie Filozofii (ChRL) oraz profesor i przewodniczący Academic Committee w Centre for Bioethics w Pekin Union Medical College.

W tym roku, nominowanym do odebrania nagrody został prof. Zabta Khan Shinwari, Pakistańczyka, sekretarza generalnego Pakistan Academy of Science i przewodniczącego Biotechnology Department na Uniwersytecie Quaid-i-Azam w Islamabadzie. Uroczystość wręczenia nagrody odbyła się 30 września, w siedzibie UNESCO w Paryżu.

Zofia Szafrańska-Czajka

dział BIOETYKA